اڪثر والدين شڪايت ڪندا آهن تہ سندن ٻار اسان جي ڳالھ کي نٿا مڃين. انهن جو اسان جي مشوري تي ڪو بہ اثر نہ ٿو ٿئي. اھي صرف نقصان کڻڻ کان پوء ئي سڌرن ٿا. استادن به شڪايت ڪن ٿا ته، شاگرد بار بار سمجهائڻ باوجود سندن هڪ بہ ڳالھ نہ ٿا ٻڌن. نصيحت انهن لاءِ زهر ھوندي آهي. بزرگن لاء چيو ويندو آهي تہ اھي بندوق جا ڇٽل ڪارتوس آھن. ڊاڪٽرن ۽ حڪيمن جي راءِ آهي تہ اڪثر مريض سندن طبي مشوري تي عمل ئي نہ ڪندا آهن. مريضن کي پرھيز جي باري ۾ ڊاڪٽرن جو مشورو انهن کي زھر لڳندو آھي. هڪ ماهر نفسيات جو چوڻ آهي تہ لکين مريضن کي چيو ويندو آهي تہ هو ڊاڪٽرن جي صلاح کان سواءِ دوا استعمال نہ ڪن پر هو اسان جي ڳالھ تي توجھ ئي نہ ڏيندا آھن. عالمن ان راءِ جو اظهار ڪيو آهي تہ معاشري جي حالت کي ڏسندي اهو محسوس ٿئي ٿو تہ ڪو بہ نيڪيءَ جي راھ تي هلڻ لاءِ تيار ناهي. اسان جون تقريرون ۽ نصيحتون سڀ بيڪار آهن. هڪ عالم دين شڪايت ڪئي آهي ته: ملڪ ۾ لکين مسجدون ۽ مدرسا آهن، لکين ماڻهو گهر گهر تبليغ ڪري رهيا آهن پر سماج تي ڪو بہ اثر نظر نٿو اچي. ججن ۽ انتظاميا سان لاڳاپيل ماڻهن جو چوڻ آهي تہ سزائون، ڦاهيون ۽ عدالتي وارننگن باوجود سماج ۾ ڪو بہ ماڻهو سبق نٿو سکي. فيصلا۽ نصيحتون سڀ بيڪار آهن.هنن جو چوڻ آھي تہ ڳوٺاڻن جون پنچائتون ۽ بزرگن جون ٺھيل مصالحتي ڪميٽيون بہ ماضيءَ جو حصو بڻجي چڪيون آهن. هاڻي اڪثر ماڻهو صلاح تي عمل ڪرڻ بدران سڌو سنئون پنهنجو پاڻ قدم کڻڻ تي يقين رکن ٿا. سماجي اڳواڻن ۽ اصلاحي تحريڪن سان لاڳاپيل ماڻهن پنهنجن خيالن جو اظهار ڪندي چيو تہ چاهي ڪيتري بہ ڪوشش ڪئي وڃي پر ڪنهن بہ سماجي ڪارڪنن جي صلاح تي عمل نہ ٿو ڪيو وڃي. هنن چيو تہ ملڪ جي شهرن ۾ روزانو 6 ملين ٽن ڪچرو گڏ ٿئي ٿو، جنهن مان 40 سيڪڙو کليل ميدانن ۾ پيو ھوندو آهي. هنن خدشن جو اظھار ڪندي چيو آھي تہ ايندڙ ڪجھ سالن ۾ منشيات استعمال ڪندڙن جو انگ هڪ ڪروڙ ٿي ويندو. معاشي ماهرن شڪايت ڪئي آهي تہ حڪمرانن کي جيترا بہ مشورا ڏيون ٿا پر انهن تي ڪو بہ اثر نہ ٿو پوي. هنن ماھرن چيو تہ حڪمرانن کي مسلسل قرض نہ وٺڻ جو مشورو ڏيندا رهيا سين پر ايوب خان 54 ارب، ضياءُ الحق 1.5 کرب، بينظير 1 کرب ۽ ميان نواز شريف 100 ارب قرض ورتو.
غور هيٺ آيل سماجي بحران نہ رڳو اسان جو مسئلو آهي پر اهو هڪ آفاقي مسئلو آهي ۽ مغربي دنيا ۾ وڏي پيماني تي ظاهر ٿيندي ڏسي سگهجي ٿو. اسان جي اندر هڪ خوفناڪ قسم جي جدوجهد جاري آهي. ڪڏهن هڪ پلڙو وزني ٿئي ٿو تہ ڪڏھن ٻيو. اسان جي اندروني مظهرن اسان ۾ اختيار جي خلاف سخت ردعمل پيدا ڪيو آهي ۽ اسان پاڻ کي پنهنجي والدين جي اختيار کان وٺي ڊاڪٽر جي اختيار تائين هر اختيار جي خلاف پاڻ کي متحد محسوس ڪيون ٿا. ان جو نتيجو اهو آهي تہ اسان کي اخلاقي ۽ اخلاقي اصول صرف ڪمزوريءَ جي حالت ۾ ئي ياد رهندا آهن. جيڪڏهن اسان ڪمزور نہ آهيون، اسان صرف طاقت جي ٻولي ڳالهائينداسين ۽ صرف طاقت ۾ ڪشش محسوس ڪندا آهيون. اندروني انڪشافن سماج ۾ هر سطح تي ڪم ڪندڙ ”ڪميونيڪيشن سسٽم“ کي تباھ ڪري ڇڏيو آهي ۽ فرد کان انفرادي ڪميونيڪيشن جيڪڏهن ناممڪن تہ نہ آھي پرانتهائي مشڪل ضروربڻجي ويو آهي.اهر آهي تہ جڏهن رابطو نہ هوندو تہ ڪنهن تي ڪنهن شيءِ جي اثر کان سواءِ ڪو سوال ئي پيدا نہ ٿيندو هو، ڪنهن زماني ۾ انسان پکين جي ٻولي سمجهي سگهندو هو، پر هاڻي انسان کي انسان جي ٻولي سمجھ ۾ نٿي اچي.
