سنڌ، پاڪستان جو اهو صوبو، جيڪو پنهنجي شاندار ثقافتي ورثي، زرخيز زمينن، ۽ جدوجهد ۽ لچڪ سان جڙيل تاريخ جي ڪري مشهور آهي. سنڌ جي سماجي-سياسي منظرنامي تي جن قابل ذڪر شخصيتن جا نشان ڇڏيا آهن، انهن ۾ حيدر بخش جتوئي هڪ هاري اڳواڻ طور سڀ کان مٿانهون آهي، جنهن پسمانده ماڻهن جي حقن لاءِ جدوجهد ڪئي ۽ هاري برادري جي بهتري لاءِ اڻٿڪ محنت ڪئي. سماجي انصاف لاءِ عزم سان، حيدر بخش جتوئي مظلومن لاءِ اُميد جي ڪرن بڻجي اُڀريو، جيڪو هڪ لازوال ورثو ڇڏي ويو، جيڪو ايندڙ نسلن کي لاءِ هڪ مثال رهندو.
شروعاتي زندگي ۽ سرگرمي:
حيدر بخش جتوئي جو جنم پهرين آڪٽوبر 1901ع تي بکوديرو ضلعي لاڙڪاڻي ۾ ٿيو. زرعي جدوجهدن جي ماحول ۾ پرورش پذير حيدر بخش جتوئي هارين ۽ مزدورن کي درپيش مشڪلاتن کي پاڻ ڏٺو. جنهن هن ۾ سماجي ۽ معاشي ناانصافين جي خلاف وڙهڻ لاءِ جذبو پيدا ڪيو. ڪامريڊ حيدر بخش جتوئي پهرين آڪٽوبر 1927ع تي روينيو کاتي ۾ نوڪري جي شروعات ڪئي ۽ 2 مئي 1931ع تي مختيارڪار مقرر ٿيو. ٿيو ان سان گڏ ھن جو مطالعو به جاري رھيو سندس پڙهڻ واري لسٽ ۾ مارڪسزم، جرمن ڪوآپريٽو ماڊل، عالمي سياست، فلسفي ۽ سائنس تي ڪم شامل هئا. وقت گذرڻ سان گڏ کيس ڊپٽي ڪليڪٽر جي عهدي تي ترقي ڏني وئي. 1945ع ۾ نوڪريءَ تان استعيفيٰ ڏئي سنڌ هاري ڪاميٽيءَ ۾ شامل ٿي، سنڌ جي هارين ۽ پورهيت طبقي جي حقن لاءِ طبقاتي جنگ شروع ڪئي.
حيدر بخش جتوئيءَ جي سرگرميءَ جي شروعات جوانيءَ ۾ ٿي، جڏهن هن ساٿي هارين کي منظم ڪرڻ شروع ڪيو ته جيئن منصفانه اجرت، ڪم جي بهتر حالتن ۽ زميني سڌارن جي مطالبن کي هٿي وٺرائي سگهجي. هن کي خبر هئي ته هاري، سماج ۾ڪرنگهي جي هڏي واري حيثيت رکي ٿو پر اڪثر ڪري هو استحصال ۽ غربت جو شڪار آهي. هارين کي متحرڪ ۽ بااختيار بڻائڻ جي حيدر بخش جتوئي جي ڪوششن کيس پنهنجي ساٿين ۾ عزت ۽ تعريف حاصل ڪئي، ۽ هو جلد ئي هاري تحريڪ ۾ هڪ نمايان شخصيت بڻجي ويو.
زميني سڌارا ۽ هارين جا حق:
حيدر بخش جتوئي جي بنيادي مقصدن مان هڪ هو ته سنڌ ۾ زمين جي اڻ برابري واري مسئلي کي حل ڪرڻ. بااثر جاگيردار زميندارن جي وڏين زمينن هڪ غير منصفانه نظام کي جاري رکيو، جتي هارين جي اڪثريت دائمي غربت ۾ رهندي هئي. حيدر بخش جتوئي انتھائي ڪوشش ڪئي ته زميني سڌارن جي لاءِ زمين جي ٻيهر ورھاست ڪئي وڃي ۽ ننڍن آبادگارن کي پنھنجي زمين تي پوکڻ جو موقعو فراهم ڪيو وڃي.
هن جي قائل ڪندڙ تقريري صلاحيتن ۽ حمايت حاصل ڪرڻ جي صلاحيت سنڌ ۾ زميني سڌارن جي پاليسين تي ڪاميابيءَ جو سبب بڻي. حيدر بخش جتوئي جي ڪارڪردگي جاگيردارن جي بالادستي کي چيلينج ڪرڻ ۽ هڪ وڌيڪ برابري وارو سماج ٺاهڻ ۾ اهم ڪردار ادا ڪيو. هن جي ڪوششن سان، ڪيترائي هاري زمين جي مالڪي حاصل ڪرڻ جي قابل ٿي ويا، جنهن انهن جي زندگين کي تبديل ڪرڻ ۽ عزت ۽ اقتصادي تحفظ جو احساس فراهم ڪيو.
سياسي مصروفيت:
حيدر بخش جتوئي جو سماجي انصاف لاءِ عزم هيٺين سطح تي سرگرم عمل کان اڳتي وڌي ويو. سياسي نمائندگي جي اهميت کي محسوس ڪندي، هُو سياسي ميدان ۾ داخل ٿيو ته جيئن ڏتڙيل ماڻهن جي حقن لاءِ منظم جدوجهد ڪري سگهجي. جنهن تي هُو ترقي پسند نيشنل عوامي پارٽي ۾ شامل ٿيو. سندس مقصد پاڪستان ۾ انقلابي تبديلي آڻڻ هو.
هڪ اهم هاري اڳواڻ جي حيثيت ۾ حيدر بخش جتوئي پنهنجي سياسي پليٽ فارم کي هارين ۽ مزدورن کي درپيش مسئلن کي اجاگر ڪرڻ لاءِ استعمال ڪيو. هن غريب نواز پاليسين، ڳوٺاڻن جي ترقي، ۽ پسمانده برادرين جي بااختيارگي لاءِ مهم هلائي. حيدر بخش جتوئي کي هارين جي لازوال جذبي کيس تمام گهڻي مقبوليت ڏني، جنهن کيس انصاف ۽ برابري جي طلب ڪندڙن لاءِ اميد جي علامت بڻائي ڇڏيو.
وراثت ۽ اثر:
حيدر بخش جتوئي جي هاري تحريڪ ۽ سماجي انصاف لاءِ مجموعي جدوجهد سنڌ جي تاريخ تي انمول اثر ڇڏيا آهن. سندس عزم، بنيادي سطح تي تنظيم سازي، ۽ سياسي مصروفيت زميني سڌارن، مزدورن جي حقن جي بهتري، ۽ هڪ وڌيڪ برابري واري سماج لاءِ راهه هموار ڪئي. حيدر بخش جتوئي جو ورثو ڪارڪنن، عالمن ۽ سياسي اڳواڻن کي ترغيب ڏئي ٿو، کين اجتماعي عمل جي طاقت ۽ پسمانده ماڻهن جي حقن لاءِ وڙهڻ جي اهميت جي ياد ڏياري ٿو.
حيدر بخش جتوئيءَ جي شروع ڪيل جدوجهد بلاشڪ سنڌ جي سماجي ڍانچي ۾ اهم تبديليون آنديون آهن، هارين کي بااختيار بڻايو آهي ۽ اقتداري قوتن کي چيلينج ڪيو آهي. هن جي زندگي جوپيغام هڪ ياد ڏياريندڙ جي طور تي ڪم ڪري ٿو ته بدلجندڙ تبديلي تڏهن ممڪن آهي، جڏهن ماڻهو ذاتي مفادن کان مٿانهون ٿي پاڻ کي ٻين جي ڀلائي لاءِ وقف ڪري.
حيدر بخش جتوئي جو هڪ غريب هاري خاندان کان سنڌ ۾ هڪ معزز اڳواڻ ٿيڻ تائين جو سفر هيٺئين سطح تي سرگرم عمل جي تبديليءَ واري طاقت ۽ سماجي انصاف لاءِ اڻ کٽ عزم جو ثبوت آهي. زميني سڌارن، هارين جي حقن ۽ پسمانده برادرين لاءِ سندس وکالت اڄ به گونجندي رهي ٿي، جيڪا نسلن کي ناانصافين کي چيلينج ڪرڻ ۽ هڪ وڌيڪ برابري واري سماج لاءِ ڪم ڪرڻ جي ترغيب ڏئي ٿي. حيدر بخش جتوئي جو ورثو تمام ڊگهو آهي ۽ اسان کي ياد ڏياري ٿو ته انصاف ۽ برابري جي جدوجهد هڪ جاري جدوجهد آهي، ۽ مظلومن جي آواز کي ٻڌڻ ۽ وڌائڻ گهرجي. ڪامريڊ حيدر بخش جتوئي 21 مئي 1970 ع تي اسان کان جسماني طور هميشه لاءِ جُدا ٿي ويو.
