ڪاروباري دنيا ۾ داخلا ۽ ڪاميابي جو ذڪر ٿيندو رهي ٿو، پر گهٽ ماڻهو ڪاروبار ڇڏڻ جي موضوع تي غور ڪن ٿا. ڪاروبار ڇڏڻ، رڳو ناڪاميءَ جو نتيجو ناهي، پر هڪ پيچيده عمل آهي جيڪو ڪاميابي، ذاتي ترجيحات، يا مالي حڪمت عمليءَ جو حصو ٿي سگهي ٿو. سنڌي سماج ۾، جتي ڪاروبار روايتي ڪٽنبن ۽ ذاتين سان ڳنڍيل آهن، ڪاروبار ڇڏڻ جا محرڪ، عمل، ۽ اثر پنهنجي نوعيت جا هوندا آهن.
سنڌ ۾ ڪاروبار ڇڏڻ جا ڪارڻ مختلف ٿي سگهن ٿا، جن ۾ ذاتي، مالي، سماجي، ۽ خارجي عنصر شامل آهن ڪجهه ڪاروباري ماڻهو پنهنجي شروعاتي مقصدن کي پورو ڪرڻ کانپوءِ ڪاروبار ڇڏڻ جو فيصلو ڪن ٿا، جڏهن ته ٻيا ماڻهن کي معاشي مشڪلاتن يا مارڪيٽ ۾ مقابلي سبب اهو قدم کڻڻو پوي ٿو. ان کان علاوه، ڪاروباري ڇڏڻ ۾ گهڻو ڪري ڪٽنب جي دٻاءُ، صحت جا مسئلا، يا ٻين ذاتي معاملن جو اثر هوندو آهي. ڪجهه ڪيسن ۾، ڪاروبار ڇڏڻ کي “ڪاميابيءَ” طور ڏٺو ويندو آهي، جتي هڪ ڪاروباري شخص پنهنجي اداري کي منافعو ڏيندڙ نموني وڪرو ڪري يا ڪنهن ٻئي ڪمپني ۾ ضم ڪري، نئين موقعن جي ڳولا ڪري ٿو. سنڌي سماج ۾، اهڙيون ڪهاڻيون گهڻو ڪري مثالي طور پيش ٿينديون آهن. مثال طور، هڪ ڪاروباري جيڪو پنهنجي واپار کي منافعو ڏيندڙ نموني کپائي، وري نئين مارڪيٽ ۾ داخل ٿئي ٿو، ان کي “باهه کان ٻاهر” نڪرڻ وارو سڏيو وڃي ٿو. ٻئي طرف، ناڪامي سبب ڪاروبار ڇڏڻ سماجي داغ جو ڪارڻ بڻجي سگهي ٿو، خاص طور تي سنڌي معاشري ۾ جتي ڪٽنب ۽ ڪميونٽي جو زور اهم ڪردار ادا ڪري ٿو. ڪيترائي ڪاروباري ماڻهو خوف محسوس ڪن ٿا ته ڪاروباري ناڪامي سندن ذاتي شهرت ۽ خاندان جي وقار تي اثر انداز ٿيندي. اهو ئي سبب آهي جو ڪيترا ماڻهو ڪاروباري ناڪاميءَ کي لڪائڻ يا ان بابت ڳالهائڻ کان پاسو ڪن ٿا.
مارڪيٽ جون حالتون به ڪاروبار ڇڏڻ ۾ اهم ڪردار ادا ڪن ٿيون. سنڌ جي مقامي مارڪيٽن ۾، جتي مقابلو سخت ۽ وسيلن تائين رسائي محدود آهي، ننڍن ۽ وچولي درجي جي ڪاروبارن کي گهڻو ڪري پائيدار ترقي ۾ ڏکيائيون پيش اچن ٿيون. اهڙين حالتن ۾، ڪاروبار ڇڏي ڏيڻ کي نه رڳو هڪ انفرادي عمل پر هڪ اقتصادي رجحان طور سمجهڻ گهرجي. ان سان گڏوگڏ، حڪومت ۽ پاليسي ٺاهيندڙ ادارن جي مدد يا ناڪامي به ڪاروبار ڇڏي ڏيڻ ۾ اثرانداز ٿئي ٿي. سنڌ ۾ سرڪاري مدد جي کوٽ ۽ مالياتي سهولتن جي عدم دستيابي ڪيترن ئي ڪاروبارن کي بند ٿيڻ تي مجبور ڪري ٿي. خاص طور تي ڪاروبار ڪندڙ عورتن کي، جن کي اڳ ۾ ئي ثقافتي ۽ سماجي رڪاوٽن سان منهن ڏيڻو پوي ٿو، ڪاروبار ڇڏي ڏيڻ جا امڪان وڌيڪ هوندا آهن. اهو به نوٽ ڪرڻ ضروري آهي ته ڪاروبار ڇڏي ڏيڻ کي هڪ نئين شروعات طور ڏٺو وڃي. ڪيترائي ڪامياب ڪاروباري ماڻهو پنهنجن گذريل تجربن مان سکندا آهن ۽ نون منصوبن ۾ هٿ وجهندا آهن. سنڌي سماج ۾، جتي هر تجربو هڪ سبق طور ڏٺو وڃي ٿو، ڪاروبار ڇڏي ڏيڻ جي اهميت کي مثبت انداز ۾ سمجهڻ ۽ ان کي نئين موقعن لاءِ راهه هموار ڪرڻ لاءِ استعمال ڪرڻ گهرجي.
تحقيق مان معلوم ٿئي ٿو ته ڪاروبار ڇڏي ڏيڻ جا اثر نه رڳو انفرادي سطح تي هوندا آهن، پر انهن جو اثر سماجي ۽ اقتصادي سطح تي پڻ ٿئي ٿو. ڪاروبار ڇڏي ڏيڻ جي عمل کي بهتر نموني سمجهڻ لاءِ، تحقيق کي ذاتي، سماجي، ۽ اقتصادي پهلوئن سان ڳنڍڻ ضروري آهي. ان سان ڪاروباري ماحول کي بهتر بڻائڻ ۽ مستقبل ۾ ڪاروبار ڪندڙن کي سهولتون مهيا ڪرڻ ۾ مدد ملي سگهي ٿي.
اهو ڏسڻ ۾ اچي ٿو ته سنڌي ثقافت ۾، ڪاروبار ڇڏي ڏيڻ بابت کليل گفتگو گهٽ ٿيندي آهي. اهو سماج جي ذميواري آهي ته اهڙن موضوعن تي بحث کي عام ڪري، جيئن ڪاروبار ڇڏي ڏيڻ جي اهميت ۽ ان جا سبب بهتر نموني سمجهيا وڃي سگهن. ان سان گڏ، ڪاروباري ماڻهن کي سهائتا مهيا ڪرڻ ۽ ناڪامي کي قبول ڪرڻ جي ڪلچر کي هٿي ڏيڻ لاءِ قدم کڻڻ گهرجن. سنڌ ۾ ڪاروبار ڇڏڻ تي وڌيڪ تحقيق جي ضرورت آهي، خاص طور تي مختلف سماجي ۽ اقتصادي گروهن جي تجربي کي نظر ۾ رکندي، ان سان گڏ، ڪاروبار ڇڏڻ کي ناڪامي جي جاءِ تي سيکارڻ ۽ ان کي مستقبل لاءِ سکڻ جو عمل سمجهڻ جي لاءِ عوامي شعور وڌائڻ ضروري آهي. ڪاروبار ڇڏي ڏيڻ جي موضوع تي بهتر فهم پيدا ڪرڻ سان نه رڳو انفرادي ڪاروباري ماڻهن کي فائدو ٿيندو، پر ان سان گڏوگڏ سماجي ۽ اقتصادي ترقي جي عمل کي پڻ هٿي ملي سگهي ٿي.
mntunio@gmail.com
