سنڌ اسيمبلي پاران زرعي آمدني تي ٽيڪس لاڳو ڪرڻ واري بل جي منظوري، صوبي جي زرعي واپار تي اهم اثر ڇڏيندي. هي قانون، جيڪو آءِ ايم ايف جي پروگرام جي گهرجن کي پورو ڪرڻ لاءِ منظور ڪيو ويو آهي، سنڌ جي زرعي شعبي ۾ نيون تبديليون آڻيندو. نئين قانون تحت، سالياني زرعي آمدني جيڪا6 لک رپين تائين آهي، ان تي ٽيڪس لاڳو نه ٿيندو، جڏهن ته5.6 ملين رپين کان وڌيڪ سالياني آمدني تي وڌ ۾ وڌ45 سيڪڙو ٽيڪس لاڳو ڪيو ويندو. ان کان علاوه، سپر ٽيڪس پڻ متعارف ڪرايو ويو آهي، جنهن مطابق 150 ملين رپين تائين سالياني آمدني تي ڪو سپر ٽيڪس لاڳو نه ٿيندو، جڏهن ته500 ملين رپين کان وڌيڪ آمدني تي وڌ ۾ وڌ10 سيڪڙو سپر ٽيڪس لاڳو ڪيو ويندو. هي قانون، جيڪو پهرين جنوري 2025ع کان نافذ ٿيو آهي، سنڌ ريونيو بورڊ (ايس آر بي) کي زرعي آمدني ٽيڪس گڏ ڪرڻ ۽ ان جي عملدرآمد جو ذميوار بڻائي ٿو، جنهن سان ٽيڪس گڏ ڪرڻ جو عمل وڌيڪ مؤثر ٿيندو. زرعي شعبي ۾ ڪارپوريٽ فارمنگ کي به ٽيڪس نيٽ ۾ شامل ڪيو ويو آهي، جنهن تحت ننڍين ڪمپنين تي سالياني زرعي آمدني تي20 سيڪڙو ٽيڪس ۽ وڏين ڪمپنين تي29 سيڪڙو ٽيڪس لاڳو ڪيو ويندو. اهو به قابل ذڪر آهي ته لائيو اسٽاڪ کي ٽيڪس نيٽ ۾ شامل نه ڪيو ويو آهي، ۽ اڳ ۾ لاڳو ٿيل ايڊوانس زرعي آمدني ٽيڪس، جيڪو زمين جي پوکائي جي بنياد تي هو، هاڻي لاڳو نه ٿيندو.
زرعي آمدني تي ٽيڪس لاڳو ڪرڻ جو فيصلو، آءِ ايم ايف جي شرطن کي پورو ڪرڻ لاءِ ڪيو ويو آهي، جنهن تحت ملڪ جي معاشي استحڪام لاءِ زرعي شعبي ۾ ٽيڪس لاڳو ڪرڻ ضروري آهي. ان کان اڳ، پنجاب ۽ خيبر پختونخوا صوبن پڻ زرعي آمدني تي ٽيڪس لاڳو ڪرڻ لاءِ قانون سازي ڪئي آهي. سنڌ جي وڏي وزير سيد مراد علي شاهه، اسيمبلي ۾ پنهنجي خطاب دوران وفاقي حڪومت تي تنقيد ڪندي چيو ته آءِ ايم ايف سان ڳالهين ۾ صوبن کي شامل نه ڪيو ويو، جڏهن ته زرعي ٽيڪس هڪ صوبائي معاملو آهي. هن اهو پڻ چيو ته ايف بي آر پنهنجي ناڪامين کي لڪائڻ لاءِ آءِ ايم ايف کي اهو تاثر ڏنو ته زرعي شعبي تي ٽيڪس لاڳو نه آهي، جڏهن ته گذريل 30 سالن کان زرعي ٽيڪس لاڳو آهي.
زرعي آمدني تي ٽيڪس لاڳو ڪرڻ سان سنڌ جي زرعي واپار تي مختلف اثر پوندا. هڪ طرف، هي ٽيڪس لاڳو ڪرڻ سان صوبائي آمدني ۾ اضافو ٿيندو، جيڪو زرعي شعبي جي ترقي ۽ بهتري لاءِ استعمال ٿي سگهي ٿو. ٻئي طرف، ننڍن آبادگارن ۽ هارين لاءِ هي ٽيڪس هڪ اضافي مالي بار بڻجي سگهي ٿو، خاص طور تي انهن لاءِ، جيڪي اڳ ۾ ئي معاشي مشڪلاتن کي منهن ڏئي رهيا آهن. زرعي شعبي ۾ ٽيڪس لاڳو ڪرڻ سان زرعي پيداوار جي قيمتن ۾ اضافو ٿي سگهي ٿو، جنهن جو اثر ماڻهن تي پڻ پئجي سگهي ٿو. ان ڪري، حڪومت کي گهرجي ته هو زرعي شعبي ۾ ٽيڪس لاڳو ڪرڻ دوران ننڍن آبادگارن ۽ هارين جي مالي حالت کي نظر ۾ رکي، ۽ انهن لاءِ مناسب سهولتون ۽ سبسڊيز فراهم ڪري، جيئن اهي هن نئين ٽيڪس نظام کي آساني سان اپنائي سگهن. ان کان علاوه، زرعي شعبي ۾ ٽيڪس لاڳو ڪرڻ سان زرعي واپار ۾ شفافيت وڌندي، ۽ غير رسمي معيشت کي گهٽائڻ ۾ مدد ملندي. هي قدم زرعي شعبي ۾ ڊاڪيومينٽيشن ڪرڻ جي عمل کي تيز ڪندو، جنهن سان زرعي پاليسين جي بهتر منصوبابندي ۽ عملدرآمد ۾ مدد ملندي.
زرعي آمدني تي ٽيڪس جا امڪاني اثر
* ننڍن آبادگارن تي اثر:
ننڍن آبادگارن لاءِ، نئون ٽيڪس نظام هڪ وڏو مالي بار بڻجي سگهي ٿو. جيڪڏهن ننڍن هارين لاءِ ڪا خاص سبسڊي يا مالي سهڪار نه ڏنو ويو ته اهي زرعي شعبي مان ٻاهر نڪري سگهن ٿا، جيڪو مستقبل ۾ زرعي پيداوار تي منفي اثر وجهي سگهي ٿو.
* بزرگ ۽ غريب هارين تي اثر:
جيڪي ماڻهو پنهنجي روزگار جو دارومدار زرعي آمدني تي رکن ٿا، انهن لاءِ نئون ٽيڪس قانون ڏکيائيون پيدا ڪري سگهي ٿو. حڪومت کي گهرجي ته ان لاءِ مناسب پاليسي جوڙي ته جيئن زرعي شعبي سان لاڳاپيل هر فرد جي بهتري کي يقيني بڻائي سگهجي.
* پيداوار تي اثر:
نئين ٽيڪس نظام جي ڪري، هارين جي آمدني ۾ گهٽتائي اچي سگهي ٿي، جنهن سان اهي زرعي پيداوار کي گهٽائڻ تي مجبور ٿي سگهن ٿا. جيڪڏهن پيداوار گهٽجي ٿي ته کاڌي جي شين جي قيمتن ۾ اضافو اچي سگهي ٿو، جيڪو عام صارفين لاءِ به نقصانڪار ٿي سگهي ٿو.
* زرعي واپار تي اثر:
نئون ٽيڪس نظام زرعي واپار کي وڌيڪ ضابطن هيٺ آڻيندو، جنهن سان زرعي معيشت جو هڪ وڏو حصو باضابطه معاشي نظام ۾ اچي سگهي ٿو. ان سان شفافيت وڌندي، پر جيڪڏهن ضابطن کي وڌيڪ سخت ڪيو ويو ته غير رسمي واپار ۽ اسمگلنگ ۾ اضافو ٿي سگهي ٿو.
ممڪن حل ۽ واٽون
* ننڍن هارين لاءِ ٽيڪس رعايت:
حڪومت کي گهرجي ته10 ايڪڙن کان گهٽ زمين رکندڙ هارين کي ٽيڪس مان ڇوٽ ڏئي، جيئن انهن تي بوجھ نه پوي.
* زرعي سبسڊيز جو واڌارو:
زرعي اوزار، ڀاڻ ۽ ٻج تي سبسڊيز فراهم ڪرڻ سان ننڍن هارين جي مالي مشڪلاتن کي گهٽائي سگهجي ٿو.
* زرعي شعبي ۾ جديد ٽيڪنالاجي جو واڌارو:
جديد زرعي ٽيڪنالاجي ۽ اوزارن جي مدد سان هاري پنهنجي پيداوار وڌائي سگهن ٿا، جنهن سان آمدني ۾ اضافو ٿي سگهي ٿو.
* زرعي واپار کي آساني فراهم ڪرڻ:
حڪومت کي گهرجي ته زرعي مارڪيٽن کي جديد بڻائي ۽ هارين لاءِ نيون مارڪيٽون ٺاهڻ تي ڌيان ڏئي ته جيئن هو سڌو سنئون پنهنجي پيداوار وڪرو ڪري سگهن.
* قانوني سڌارا ۽ سهولتڪار پاليسيون:
حڪومت کي گهرجي ته نئين ٽيڪس نظام جي اثرن جو جائزو وٺي، ۽ جيڪڏهن ضروري هجي ته قانوني سڌارا آڻي، جيئن زرعي شعبي جي ترقي کي يقيني بڻائي سگهجي.
سنڌ اسيمبلي پاران زرعي آمدني تي ٽيڪس لاڳو ڪرڻ واري بل جي منظوري، صوبي جي زرعي واپار تي مثبت ۽ منفي ٻنهي قسمن جا اثر ڇڏيندي. حڪومت کي گهرجي ته هو هن نئين ٽيڪس نظام جي عملدرآمد دوران سڀني اسٽيڪ هولڊرز، خاص طور تي ننڍن آبادگارن ۽ هارين جي خدشن کي نظر ۾ رکي، ۽ انهن لاءِ مناسب سهولتون ۽ سهڪار فراهم ڪري، جيئن زرعي شعبي جي ترقي ۽ استحڪام کي يقيني بڻائي سگهجي. جيڪڏهن حڪومت زرعي شعبي ۾ ترقياتي منصوبا بهتر بڻائي ۽ هارين لاءِ سهولتون وڌائي، ته زرعي آمدني تي ٽيڪس جو مثبت اثر پئجي سگهي ٿو، جنهن سان سنڌ جي زرعي معيشت وڌيڪ مستحڪم ٿي سگهي ٿي.
