ماحولياتي تبديلين کي ڪيئن مُنهن ڏجي؟

0
15
ماحولياتي تبديلين کي ڪيئن مُنهن ڏجي؟

پاڪستان، عالمي سطح تي ماحولياتي تبديليءَ جي اثرن کي محسوس ڪندڙ ملڪن مان هڪ آهي، جتي موسمي تبديلين جا اثر شدت سان نظر اچي رهيا آهن. سنڌ، جيڪو پاڪستان جو ڏکڻ وارو صوبو آهي، انهن موسمي تبديلين جي نتيجي ۾ وڌيڪ متاثر ٿي رهيو آهي. ماحولياتي تبديليون سنڌ ۾ زرعي، معاشرتي ۽ معاشي سطح تي منفي اثر وجهي رهيون آهن، جيڪي مستقبل ۾ ان علائقي جي ترقيءَ لاءِ وڏي رڪاوٽ بڻجي سگهن ٿيون. هِي تحقيقي مضمون ان موضوع تي روشني وجهندو ته پاڪستان ۽ سنڌ ۾ ماحولياتي تبديليون ڪهڙيون آهن، انهن جا سبب ڪهڙا آهن، ۽ انهن مسئلن جو ڪهڙو حل آهي.

                 سنڌ ۾ ماحولياتي تبديلين جا اثر مختلف انداز ۾ ظاهر ٿي رهيا آهن، جن ۾ تيز گرميون، گهڻو مينهن، ٻوڏون، ڏُڪار ۽ موسمي تبديليون شامل آهن. سنڌ ۾ گرمي پد جو اضافو وڌندڙ مسئلو آهي، جنهن سبب اونهاري ۾ گرمين ۾ اضافو ٿيندو پيو وڃي. ٿرپارڪر ۽ سانگهڙ جا علائقا، جتي اڳ ۾ ئي گرمي وڌيڪ هوندي آهي، هاڻ ان ۾ وڌيڪ اضافو ڏسي رهيا آهيون. هي اضافو نه رڳو انساني زندگيءَ تي اثر وجهي رهيو آهي، پر زراعت ۽ جيوت تي به اثرانداز ٿي رهيو آهي. تازن سالن ۾ سنڌ ۾ سيلاب ۽ غير متوازن مينهن جا واقعا وڌي ويا آهن. غير متوازن برساتن ۽ موسمي تبديليءَ جي ڪري زرعي فصلن کي نقصان پهچي رهيو آهي، ۽ اهو مسئلو نه رڳو زراعت تي اثرانداز ٿي رهيو آهي، پر ڪچي وارن علائقن ۾ رهندڙ ماڻهن جي زندگيءَ لاءِ به خطرو آهي.

موسمي تبديلين ۽ غير متوازن برساتن جي ڪري سنڌ ۾ پاڻيءَ جو بحران وڌي رهيو آهي. پاڻيءَ جي گهٽتائي سبب سنڌو درياءَ ۾ وهڪرو گهٽجي ويو آهي، جيڪو زراعت تي وڏو اثر وجهي ٿو. ان سان گڏوگڏ، زيرِ زمين پاڻيءَ جي سطح به گهٽجي رهي آهي، جنهن سبب ماڻهن کي پيئڻ جي پاڻيءَ جي رسائيءَ ۾ مشڪلاتون پيش اچي رهيون آهن. ماحولياتي تبديليون، جنهن ۾ پاڻيءَ جي گھٽتائي ۽ تيز گرميون شامل آهن، سنڌ ۾ زرعي نظام کي وڏو متاثر ڪري رهيون آهن. ڪپهه، ڪڻڪ، ۽ ٻيا اهم فصل هن ماحولياتي دٻاءَ هيٺ اچي رهيا آهن، جنهن سبب فصلن جي پيداوار ۾ گهٽتائي اچي رهي آهي. سنڌ ۾ انڊسٽريز ۽ گاڏين مان نڪرندڙ ڪاربن ڊاءِ آڪسائيڊ ۽ ٻين زهريلين گئسن جي مقدار وڌي رهي آهي، جيڪا ماحولياتي آلودگيءَ جو وڏو سبب آهي. خاص طور ڪراچيءَ ۾ گاڏين جو تعداد وڌي ويو آهي ۽ صنعتي گند جي مناسب نيڪال نه هئڻ سبب ماحول آلودگيءَ ۾ ورتل آهي.

ٻيلن جي گهٽتائي پڻ ماحولياتي تبديليءَ جو وڏو سبب آهي. سنڌ ۾ مختلف علائقن ۾ ٻيلن کي غير قانوني طور تي وڍي ڪاٺ لاءِ استعمال ڪيو پيو وڃي، جنهن سان موسمي تبديلي ۽ گرميءَ ۾ اضافو ٿي رهيو آهي. ٻيلي، جيڪو ماحول کي صاف رکڻ ۽ ڪاربان ڊاءِ آڪسائيڊ کي جذب ڪرڻ ۾ اهم ڪردار ادا ڪري ٿو، ان جي گهٽتائي موسمي تبديلين کي وڌائي رهي آهي. سنڌ جي وڏن شهرن جهڙوڪ، ڪراچي ۽ حيدرآباد ۾ آباديءَ جي وڌندڙ دٻاءَ سبب ماحولياتي مسئلا وڌي رهيا آهن. وڌيڪ آباديءَ سان گڏ وڌيڪ توانائي، پاڻي ۽ کاڌي جي ضرورتن کي پورو ڪرڻ لاءِ وسيلن جو وڌيڪ استعمال ٿي رهيو آهي، جنهن سبب ماحول تي اضافي دٻاءُ پئجي رهيو آهي.

ڪراچيءَ سميت سنڌ جي مختلف علائقن ۾ ڪچري جو مسئلو شدت اختيار ڪري ويو آهي. خاص ڪري پلاسٽڪ ۽ ٻئي خطرناڪ گندگي جو مناسب بندوبست نه هجڻ سبب ماحول آلودگيءَ جو شڪار ٿي رهيو آهي، جيڪو انساني صحت ۽ جيوت لاءِ به خطرو آهي. سنڌ ۾ ماحولياتي تبديلين سان مقابلو ڪرڻ لاءِ ڪجهه ضروري قدم کڻڻ گهرجن. سنڌ ۾ سولر انرجي، ونڊ انرجي ۽ ٻين صاف توانائيءَ جي ذريعن کي فروغ ڏيڻ ضروري آهي. خاص ڪري ٿر ۾ ونڊ انرجي ۽ شمسي توانائيءَ جي وسيع ذريعن جو استعمال وڌائي سگهجي ٿو، جيڪو ڪاربان جي اخراج کي گهٽائڻ ۾ مددگار ثابت ٿيندو. سنڌ ۾ ٻيلن جي غيرقانوني ڪٽائي کي روڪڻ لاءِ قانوني پابنديون لاڳو ڪرڻ ضروري آهن. ان سان گڏ، ٻيلن جي پوکيءَ کي وڌائڻ ۽ جهنگلي علائقن کي محفوظ ڪرڻ لاءِ حڪومتي پاليسين ۾ سُڌارو آڻڻ گُهرجي. اهڙي طرح نه رڳو ٻيلن جو بچاءُ ٿيندو، پر اهو پاڻيءَ جي ذخيرن ۽ زمين کي به محفوظ رکڻ ۾ مددگار ثابت ٿيندو. سنڌ ۾ پاڻيءَ جي گھٽتائي کي مُنهن ڏيڻ لاءِ زرعي شعبو جديد ٽيڪنالاجي، جيئن ته ڊرپ اِريگيشن جو استعمال ڪري سگهي ٿو. هي نظام پاڻيءَ جي گھٽتائيءَ کي ختم ڪرڻ ۾ مددگار ثابت ٿيندو ۽ زرعي پيداوار کي وڌائڻ ۾ مدد فراهم ڪندو.

ڪراچي ۽ حيدرآباد جهڙن وڏن شهرن ۾ ڪچري جي مناسب نيڪال ۽ ريسائيڪلنگ لاءِ جديد نظام متعارف ڪرائڻ ضروري آهي. ڪچري کي ٻيهر استعمال جي لائق بڻائڻ، پلاسٽڪ جو استعمال گهٽائڻ ۽ ماڻهن ۾ آگاهي پيدا ڪرڻ سان ماحولياتي مسئلن تي ڪنٽرول ڪري سگهجي ٿو. سنڌ ۾ وڌندڙ شهري آباديءَ جي دٻاءُ کي مُنهن ڏيڻ لاءِ بهتر حڪمتِ عملي ترتيب ڏيڻ جي ضرورت آهي. آباديءَ کي ڪنٽرول ڪرڻ سان شهرن ۾ وسيلا گهٽ دٻاءَ هيٺ ايندا ۽ ان سان گڏ ماحول تي پڻ سٺو اثر پوندو. موسمي تبديلي ۽ ان جا اثر گهٽائڻ لاءِ عوام ۾ شعور پيدا ڪرڻ تمام اهم آهي. سنڌ ۾ ماڻهن کي ماحولياتي تبديلين ۽ ان جي نقصانن بابت ڄاڻ ڏيڻ لاءِ اسڪولن، يونيورسٽين، ۽ سماجي ادارن کي گڏجي ڪم ڪرڻ گهرجي ته جيئن هڪ ذميوار ۽ ماحول دوست معاشرو ٺهي سگهي. سنڌ ۽ پاڪستان ۾ ماحولياتي تبديليءَ جو اثر روز بروز وڌي رهيو آهي، جيڪو مستقبل ۾ انساني زندگي، زرعي پيداوار، ۽ اقتصادي ترقيءَ لاءِ خطرو بڻجي سگهي ٿو. ان کي منهن ڏيڻ لاءِ موثر حڪمت عمليون، ٽيڪنالاجيءَ جو استعمال، ۽ عوامي شعور ۾ واڌارو آڻڻ ضروري آهي. سنڌ ۾ ماحولياتي تبديليءَ کي روڪڻ لاءِ حڪومت، سماجي ادارن، ۽ عوام کي گڏجي ڪم ڪرڻو پوندو. ان سان نه صرف ماحول محفوظ رهندو پر ايندڙ نسلن لاءِ پڻ هڪ بهترين ۽ محفوظ مستقبل جو امڪان پيدا ٿيندو.