ميلا، عيدون يا مذھبي ڏڻ انسان ذات جي تهذيب جو هڪ اهم حصو رهيا آهن، جيڪي صدين کان مذهبي عقيدت، ثقافتي سڃاڻپ، ۽ سماجي يڪجهتي جي روشن علامت طور ملهائجن ٿا. قديم روايتن ۾ جڙيل، مذھبي ڏھاڙن وقت سان گڏ ارتقا ڪئي آهي، جيڪي معاشرن جي قدرن، عقيدن، ۽ معاشي حقيقتن کي ظاهر ڪن ٿا. اها مسلمانن جي عيد، عيسائين جي ڪرسمس، يا ھندن جي ڏياري ۽ هولي ھجي، اهي سڀئي ڏھاڙا ماڻهن کي گڏائڻ، سماجي رشتن کي مضبوط ڪرڻ ۽ اجتماعي تعلق کي سگهارو بڻائين ٿا. بهرحال، انهن جي ثقافتي ۽ مذهبي اهميت کانسواءِ، ميلن جا معاشي اثر پڻ گهرا ٿين ٿا. اهي مارڪيٽن کي تحرڪ وٺرائين ٿا، خريدارن جي خرچن تي اثرانداز ٿين ٿا، ۽ شين جي طلب ۾ واڌ سبب اڪثر مهانگائيءَ جو سبب بڻجن ٿا. جڏهن ته اهي ڪاروبار لاءِ موقعا پيدا ڪن ٿا ۽ سياحت کي هٿي وٺرائن ٿا، اهي گهٽ آمدني وارن لاءِ مالي دٻاءُ جو سبب به بڻجن ٿا، جيڪي ميلن سان لاڳاپيل سماجي اُميدون پوريون ڪرڻ ۾ ڏکيائيون پيدا ڪن ٿا. ان کان علاوه، مذھبي ڏھاڙن جون پاڙون قديم زرعي معاشرن ۽ تهذيبن تائين وڃن ٿيون، جيڪي موسمي ڦيرن، مذهبي عقيدن، ۽ معاشي سرگرمين سان گهرو تعلق رکن ٿيون. قديم ميزوپوٽيميا ۽ مصر جي مذهبي رسمن کان وٺي وچئين دور جي يورپ ۽ اسلامي دنيا جي منظم عيدن تائين، اهي تقريبون انسان جي تجربن کي طويل عرصي کان ترتيب ڏينديون رهيون آهن. هن مضمون ذريعي مختلف ثقافتن ۾ ميلن جي اثرن تي روشني وجهڻ کان علاوه، انهن جي تاريخي ارتقا، سماجي اثرن، ۽ وڌندڙ معاشي عدم مساوات جي دور ۾ پيش ايندڙ مشڪلاتن جو جائزو پيش ڪيو ويو آھي.
عيدن ۽ مذهبي ڏھاڙن جو معاشي ترقي ۾ ڪردار
عيدن ۽ مذهبي ڏھاڙن جو معاشي ترقي تي گهرو ۽ گهڻ رخو اثر پوي ٿو. جتي اهي سماجي يڪجهتي وڌائڻ، ثقافتي سڃاڻپ مضبوط ڪرڻ، ۽ معاشي موقعا پيدا ڪن ٿا، اتي اهي مختلف مالي دٻاءُ به وجهن ٿا ۽ ڪجهه شعبن ۾ پيداوار ۾ خلل پڻ وجھن ٿا. مذهبي ڏھاڙن جو معاشي اثر مختلف معاشرن ۾ انهن جي وقت، پيماني، ۽ نوعيت تي دارومدار رکي ٿو.
مذهبي ڏھاڙن جو هڪ اهم پاسو خريدارن جي خرچن تي انهن جو اثر آهي. ڪيترن ئي ملڪن ۾، وڏين عيدن يا ڏھاڙن دوران سيڌي سامان جي ريزڪي وڪري ۾ اضافو ٿئي ٿو، جيڪو سالياني آمدني جو اهم حصو بڻجي ٿو. آمريڪا ۾ ڪرسمس دوران خريداري سالياني ريزڪي وڪري جو لڳ ڀڳ 20 سيڪڙو حصو بڻجي ٿي، جتي تحفن، سينگار، ۽ سفر تي تمام گهڻو خرچ ٿئي ٿو. ساڳئي طرح، مسلم اڪثريتي ملڪن ۾ عيد دوران ڪپڙا، خوراڪ، ۽ قرباني لاءِ جانورن جي خريداري ۾ اضافو ٿئي ٿو. ڀارت ۾ ڏياريءَ جي موقعي تي جشن لاءِ ڪپڙن، تفريحي سامان، ۽ مهمان نوازي جي شعبي ۾ خرچ وڌي وڃي ٿو، جڏهن ته چين ۾ نئين سال دوران سفر، تحفن، ۽ روايتي کاڌي تي وڏو خرچ ٿئي ٿو.
سياحت جي صنعت به مذهبي ڏڻن ۽ ميلن مان وڏي پيماني تي فائدو وٺي ٿي. حج (سعودي عرب)، ڪُنب ميلا (ڀارت)، ۽ ميڪسيڪو ۾ مختلف مذهبي ميلا لکين ماڻهن کي پاڻ ڏانهن توجهه ڏيارين ٿا. اهي تقريبون مقامي معيشتن لاءِ رهائش، کاڌي جي خدمتن، ۽ آمد و رفت جي ذريعي آمدني پيدا ڪن ٿيون. سعودي عرب حج ۽ سياحت مان هر سال اربين ڊالر ڪمائي ٿو، جيڪو ريزڪي، مهمان نوازي، ۽ انفراسٽرڪچر جي ترقي لاءِ وڏو سهارو بڻجي ٿو. ساڳئي طرح، ڪُنب ميلن دوران لکين عقيدتمند ڀارت ۾ گڏ ٿين ٿا، جنهن سان عارضي رهائش، واپار، ۽ ٻين خدمتن ۾ معاشي سرگرمي وڌي وڃي ٿي، ۽ علائقائي معيشتن کي فائدو پهچي ٿو.
مذهبي ڏڻن دوران عارضي ملازمت جا موقعا به پيدا ٿين ٿا. وڪرو ڪندڙ، ڪاريگر، ۽ خدمتون مهيا ڪندڙ واپار ۾ اضافو ٿئي ٿو، ڇو ته مذهبي ڏھاڙن دوران سامان ۽ خدمتن جي گهرج وڌي وڃي ٿي. مثال طور، ڀارت ۾ هولي رنگن ۽ مٺائي جي صنعت ۾ روزگار جي موقعن کي وڌائي ٿي، جڏهن ته مسلمان اڪثريتي ملڪن ۾ عيد کان اڳ بيڪرين، درزي، ۽ واپار واري ڪاروبار ۾ اضافو ٿئي ٿو. عيدن سان لاڳاپيل معاشي سرگرمين ۾ واڌاري سبب غيررسمي ملازمت وارن کي عارضي طور وڌيڪ آمدني ٿئي ٿي.
معاشي ترقيءَ جي باوجود، مذهبي ڏھاڙا ڪيتريون ئي مشڪلاتون پڻ پيدا ڪن ٿا، خاص طور تي مزدورن جي گھڻي گھرج وارن شعبن جھڙوڪ زرعي علائقن ۾، عيدن جون تاريخون پوکائيءَ جي عروج واري موسم سان ٽڪرائجي سگهن ٿيون، جنهن سبب مزدورن جي کوٽ ۽ پيداوار ۾ گهٽتائي اچي ٿي. ميلن تي ٿيل تحقيق مان ظاهر ٿئي ٿو ته زرعي پيداوار وارن اهم ڏينهن دوران غيرحاضري فصلن جي پيداواري مقدار کي گهٽائي ٿي، جنهن سان سالياني آمدني گهٽجي وڃي ٿي. اهڙي طرح، ڪجھ مسلم ملڪن ۾ رمضان دوران ڪم جا ڪلاڪ گهٽجڻ ۽ خريداري خرچن ۾ تبديليون اقتصادي سرگرمين ۾ سست رفتاري جو سبب بڻجن ٿيون.
عيدن دوران خاص طور گھٽ آمدني وارن خاندانن لاءِ مهانگائي هڪ ٻيو وڏو مسئلو آهي. خوراڪ، ڪپڙن، ۽ قربانيءَ جي جانورن جهڙن ضروري شين جي گهرج وڌڻ سبب قيمتون وڌي وڃن ٿيون. مختلف وقتن تي ڇپيل رپورٽن مان معلوم ٿئي ٿو ته عيدن دوران پاڪستان، انڊونيشيا، ۽ مصر ۾ خوراڪ جي قيمتن ۾ 20 کان 40 سيڪڙو اضافو ٿئي ٿو، جنهن سبب غريبن لاءِ ضروري شيون وڌيڪ مهانگيون ٿي وڃن ٿيون. ساڳئي طرح، ڀارت ۾ ڏياريءَ جي موقعي تي تيل، کنڊ، ۽ جشن لاءِ ڪپڙن جي قيمتن ۾ اضافو ٿئي ٿو، جيڪو ڏھاڙي تي ڪم ڪندڙ ماڻهن لاءِ مالي دٻاءُ پيدا ڪري ٿو. مغربي ملڪن ۾ ڪرسمس جي موقعي تي به تحفن، سفر، ۽ خوراڪ جي شين جي قيمتن ۾ اضافو ٿئي ٿو، جيڪو اقتصادي طور ڪمزور خاندانن لاءِ مشڪلاتون پيدا ڪري ٿو.
مالي تنگي ۾ واڌارو سماجي دٻاءُ سان پڻ جُڙيل آهي، ڇو ته مذهبي ميلن دوران شرڪت ڪرڻ سماجي لحاظ کان ضروري سمجهيو ويندو آهي. ڪيترين ئي مذهبي روايتن ۾ تحفا ڏيڻ، دعوتون ڪرڻ، ۽ رسمون ملهايون وڃن ٿيون، جن لاءِ گهڻا پنهنجي وس کان وڌيڪ خرچ ڪن ٿا. اسلامي ثقافتن ۾ عيد الفطر ۽ عيد الاضحيٰ دوران نون ڪپڙن، بھترين طعام، ۽ خيرات (زڪوات ۽ قرباني) ڪئي ويندي آهي. ساڳئي طرح، ڪرسمس ۽ ايسٽر تي به تحفن ۽ جشن لاءِ وڏا خرچ ٿين ٿا. جيڪي ماڻھو انهن خرچن کي برداشت نٿا ڪري سگهن، اهي قرض وٺن ٿا، جنهن سان انهن جي ڊگهي مدي واري مالي صورتحال متاثر ٿئي ٿي. ڏکڻ ايشيا ۾ مذھبي ڏھاڙن ۽ عيدن سان لاڳاپيل خرچن لاءِ گهريلو سطح تي مائڪرو فنانس قرض وٺڻ عام آهي، جيڪو مالي عدم استحڪام کي وڌائي ٿو.
جيتوڻيڪ عيدن دوران خيرات ڏيڻ جي روايت موجود آهي، پر اهي امدادون رڳو عارضي سهارو مهيا ڪن ٿيون. رمضان ۽ عيد دوران ڏنل زڪوات غريب خاندانن لاءِ مالي مدد جو ذريعو بڻجي ٿي، ڪرسمس ۾ چيريٽي مهمون ضرورتمند برادرين لاءِ مددگار ثابت ٿين ٿيون، ۽ هندو مندرن ۾ ميلن دوران مفت کاڌو (لنگر) ورهايو ويندو آهي. پر اهي امدادون مختصر مدي لاءِ فائديمند آهن، ۽ مذھبي ڏھاڙن دوران ظاهر ٿيندڙ معاشي فرق کي مڪمل طور تي حل نٿيون ڪن.
حڪومتي مداخلت ۽ برادريءَ جي بنياد تي حل مذهبي ميلن سان لاڳاپيل معاشي چئلينجن کي گهٽائي سگهن ٿا. پاليسي سازن کي مذھبي ڏھاڙن دوران عام استعمال جي شين جي قيمتن تي ضابطو قائم ڪرڻ گهرجي، جيئن مهانگائي کي روڪي سگهن. مصر ۽ انڊونيشيا جهڙا ملڪ عيدن دوران عارضي طور قيمتن جون حدون مقرر ڪري عام ماڻهن لاءِ سبسڊي ڏين ٿا. ساڳي طرح، پاڪستان ۾ به رمضان بازارن ذريعي ضروري شين کي گهٽ قيمت تي وڪرو ڪيو ويندو آهي ته جيئن غريب طبقو وڌيڪ قيمتن جي بار کان بچي سگهي.
سماجي قدم به مذهبي ڏھاڙن سان لاڳاپيل مالي دٻاءُ کي گهٽائڻ ۾ اهم ڪردار ادا ڪري سگهن ٿا. اجتماعي تقريبون منظم ڪرڻ، جيڪي انفرادي خرچن کي گهٽائڻ ۾ مدد ڏين. قربانيءَ لاءِ گڏيل خريداري اسڪيمون خاندانن لاءِ خرچ گھٽائي سگهن ٿيون. مالي شعور جون مهمون ماڻهن کي مذھبي ڏڻن دوران بجيٽ مئنيجمينٽ تي آگاهي ڏئي سگهن ٿيون، جيئن اهي قرض جي چڪر کان بچي سگهن.
پاڪستان، مذهبي ڏھاڙن خاص طور عيد الفطر ۽ عيد الاضحى دوران قيمتن جي شديد واڌ کي منهن ڏئي ٿو، جيڪي ضروري سامان، مال، ڪپڙن ۽ ٽرانسپورٽ جي ڀاڙن تي اثر انداز ٿئي ٿي. انهن قيمتن ۾ واڌ جو هڪ وڏو سبب وڌندڙ طلب ۽ ذخيره اندوزي آهي، جتي واپاري ۽ هول سيلر رمضان ۽ عيد کان اڳ کاڌ خوراڪ جي ضروري سامان کي ذخيرو ڪري وٺن ٿا ته جيئن مصنوعي کوٽ پيدا ڪري قيمتون وڌائي سگهن. ميون، ڀاڄين، ۽ کير جي شين جون قيمتون به ساڳئي نموني وڌن ٿيون، ڇاڪاڻ ته خريدارن جي طلب وڌي وڃي ٿي. عيد الاضحى کان اڳ مال جي منڊي ۾ به وڏو اضافو ڏسڻ ۾ ايندو آهي، جتي قرباني جي جانورن جون قيمتون هر سال 20-50 سيڪڙو وڌن ٿيون. ان جو وڏو سبب وچ وارن جو استحصال ۽ ٽرانسپورٽ جي وڌندڙ خرچن کي سمجهيو وڃي ٿو. ساڳي طرح، ٽرانسپورٽ جي ڀاڙن ۾ به تيزي سان اضافو ٿئي ٿو، جتي بس ڀاڙا عيدن دوران 30-40 سيڪڙو وڌي وڃن ٿا.
ڪمزور حڪومتي ضابطا هن مسئلي کي وڌيڪ سنگين بڻائين ٿا، جتي قيمتن تي ڪنٽرول ڪرڻ واريون حڪمت عمليون گهڻو ڪري غير مؤثر ثابت ٿين ٿيون. جيتوڻيڪ رمضان ۽ عيد الاضحى لاءِ سبسڊي وارا پيڪيجز اعلان ڪيا ويندا آهن، پر انهن جي غير موثر عملدرآمد سبب سندن اثر محدود رهي ٿو. گھٽ آمدني وارا خاندان انهن قيمتن جي اضافي جو سڀ کان وڌيڪ شڪار ٿين ٿا، جيڪي اڪثر عيدن جي خرچن لاءِ مختصر مدتي قرض وٺڻ تي مجبور ٿين ٿا، جيتوڻيڪ زڪوات ۽ کاڌي جي ورهاست جهڙيون خيراتي مهمون ڪجهه سھارو فراهم ڪن ٿيون. ڪيترائي مالي مشڪلاتن جو شڪار خاندان سادي نموني عيد ملهائڻ کي ترجيح ڏين ٿا ته جيئن مالي دٻاءُ گهٽائي سگهن.
مذهبي ڏھاڙن دوران مهانگائي تقريباً هر ملڪ ۾ وڌي ٿي، پر ھر ملڪ جون معاشي پاليسيون ان جي شدت کي طئي ڪن ٿيون. سعودي عرب ۾، رمضان ۽ عيد دوران ضروري شين تي سبسڊي ۽ سخت نگراني مهانگائي تي ضابطو رکي ٿي. مصر ۾، کنڊ، ڪڻڪ، ۽ گوشت جون قيمتون وڌن ٿيون، پر “اهلاً رمضان” مارڪيٽن سان خريدارن کي ڪجهه سھارو ملي ٿو. ترڪي ضروري سامان جي قيمتن کي منجمد ڪري مهانگائي تي ضابطو رکي ٿو.
بنگلاديش ۾ ضروري شين جون قيمتون 20-40 سيڪڙو وڌن ٿيون، جتي اوپن مارڪيٽ سيل اسڪيم، مهانگائي گهٽائڻ ۾ مدد ڏئي ٿي. ڀارت ۾، ديپاولي دوران کاڌي جي شين جون قيمتون 30-50 سيڪڙو وڌن ٿيون، پر آنلائن اسٽورن تي رعايتون ملن ٿيون. آمريڪا ۽ يورپ ۾، ڪرسمس ۽ ٿئنڪس گِوِنگ دوران خوراڪ جي قيمتن ۾ واڌ ٿئي ٿي، پر بليڪ فرائيڊي رعايتون مالي دٻاءُ گهٽائين ٿيون. اهم ڳالهه اها آهي ته پاڪستان انهن ملڪن جي ڀيٽ ۾ وڌيڪ قيمتن جي واڌ کي منهن ڏئي ٿو. جيڪڏهن مؤثر مداخلت نه ڪئي وئي، ته عيدن جي مهانگائي پاڪستاني خريدارن، خاص طور تي گهٽ آمدني وارن خاندانن لاءِ، وڏو دٻاءُ پيدا ڪنديون رھنديون، جنهن سبب مذهبي ڏھاڙا خوشيءَ بدران هڪ مالي بوجھ بڻجندا رھندا.
مذهبي ڏھاڙن جو معاشي اثر گهڻ رخو آهي، جيڪو سماجي، ثقافتي، ۽ مالي پاسن کي متاثر ڪري ٿو. اهي ڏھاڙا مارڪيٽن کي متحرڪ ڪن ٿا، خريدارن جي خرچن ۾ واڌ آڻين ٿا، ۽ سياحت ۽ عارضي ملازمت جا موقعا پيدا ڪن ٿا. بهرحال، عيدن دوران خاص طور تي گهٽ آمدني وارن طبقن لاءِ مهانگائي، مالي دٻاءُ، ۽ پيداوار ۾ خلل جهڙا مسئلا به سامهون اچن ٿا. معاشي پاليسين، برادريءَ جي سهڪار، ۽ مالي ڄاڻ جي واڌاري ذريعي انهن چئلينجن کي گهٽائي سگھجي ٿو. جيڪڏهن حڪومتون ضروري شين جي قيمتن تي ڪنٽرول، سبسڊيز، ۽ موثر نگراني جي پاليسين تي عملدرآمد ڪن، ته عيدن جو اقتصادي اثر وڌيڪ مثبت ٿي سگھي ٿو، جنهن سان سماجي خوشحالي ۽ مالي استحڪام کي هٿي ملي سگھي ٿي.
