چولستان ڪينال سسٽم هڪ وڏو آبپاشي منصوبو آهي، جيڪو پاڪستان جي پنجاب صوبي ۾ چولستان ريگستان کي آباد ڪرڻ لاءِ تجويز ڪيو ويو آهي. هن منصوبي تحت، ستلج درياھ مان سُليمانڪي هيڊ ورڪس ذريعي پاڻي وٺي چولستان ريگستان کي زرعي مقصدن لاءِ استعمال هيٺ آندو ويندو. هي منصوبو وفاقي حڪومت جي نيشنل ماسٽر واٽر پلان جو حصو آهي، جيڪو ملڪ ۾ زرعي پيداوار وڌائڻ لاءِ ترتيب ڏنو ويو آهي.
چولستان ڪينال منصوبي جا اهم پهلو
* پاڻيءَ جو ذريعو: سُليمانڪي هيڊ ورڪس ستلج درياھ
* آبپاشي جو علائقو: تقريباً 400,000 ايڪڙ زمين آباد ڪرڻ جو منصوبو.
* لاڳت جو تخمينو: 211.4 بلين رپيا
* منظور ڪندڙ ادارو: انڊس رِيور سسٽم اٿارٽي (IRSA)
حڪومتي جواز
* پنجاب حڪومت ۽ وفاقي حڪومت جو موقف آهي ته هي منصوبو چولستان جي لکين ايڪڙ غيرآباد زمين کي زرعي زمين ۾ تبديل ڪندو، جنهن سان زرعي پيداوار وڌندي.
* چولستان ريگستان هڪ وسيع غيرآباد, خشڪ ۽ وارياسي علائقو آهي، جتي پاڻي جي کوٽ سبب زراعت ناممڪن آهي. چولستان ڪينال منصوبي سان چولستان ۾ زراعت ممڪن ٿي سگهندي، جنهن سان خوراڪ جي پيداوار وڌي سگهندي.
* مقامي ماڻهن لاءِ روزگار جا نوان موقعا پيدا ٿيندا.
* ملڪ جي زرعي معيشت کي هٿي ملندي، خاص طور تي پنجاب صوبي ۾ زرعي پيداوار وڌندي.
* ريگستاني علائقن ۾ وڻڪاري ۽ سرسبزي وڌندي، جنهن سان موسمي تبديلي تي به ڪجھ حد تائين ضابطو اچي سگهندو.
* ريگستاني علائقي جي ماڻھن کي بهتر زندگيءَ جا موقعا فراهم ٿيندا، جتي هاڻي پاڻي جي سهولت موجود نه آهي.
سنڌ لاءِ ٿيندڙ امڪاني نقصان
چولستان ڪينال جي تعمير سان سنڌ صوبي لاءِ ڪيترائي خطرا پيدا ٿي سگهن ٿا، جيڪي ايندڙ سالن ۾ سنڌ جي پاڻي جي صورتحال کي وڌيڪ خراب ڪري سگهن ٿا. سنڌ جي مختلف سياسي، سماجي ۽ ماحولياتي ماهرن موجب هيٺيان نقصان ممڪن آهن:
- سنڌ لاءِ پاڻي جي کوٽ ۾ اضافو
سنڌ جي پاڻي جو دارومدار سنڌو درياھ تي آهي، جتي اڳ ۾ ئي ڪراچي، حيدرآباد، سکر،۽ ٻين شهرن لاءِ پاڻي کوٽ آهي. چولستان ڪينال لاءِ جيڪڏهن اضافي پاڻي ورتو ويو ته سنڌ ۾ پاڻيءَ جي شديد کوٽ پيدا ٿيندي. سنڌ اڳ ۾ ئي پاڻي جي کوٽ جو شڪار آهي ۽ هي منصوبو ان کي وڌيڪ متاثر ڪندو.
- دريا جي هيٺانهن وهڪرن ۾ پاڻي گهٽجي ويندو، جنهن سان سنڌ جي زراعت تباھ ٿي سگهي ٿي.
- سنڌو درياھ جي ڊيلٽا تي اثر
سنڌو درياھ جي ڊيلٽا جيڪو ٺٽو، سجاول، ۽ بدين ضلعن ۾ پکڙيل آهي، اڳ ۾ ئي پاڻي جي کوٽ سبب سمنڊ جي چاڙھ جو شڪار ٿي رهيو آهي. جيڪڏهن وڌيڪ پاڻي پنجاب طرف موڪليو ويو ته سنڌو ڊيلٽا تي سمنڊ جو چاڙھ وڌيڪ تيز ٿي ويندو، جنهن سان هزارين ايڪڙ زرعي زمين سمنڊ جي پاڻي هيٺ اچي ويندي.
- سنڌ جي زراعت تي خراب اثر
سنڌ ۾ ڪچي جي زمينون، ڪڻڪ، ڪمند، ۽ ٻين فصلن لاءِ درياھ مان پاڻي وٺڻ ضروري آهي. جيڪڏهن چولستان واهه تيار ٿيو ته سنڌ جي زرعي پيداوار گهٽجي ويندي. هزارين سنڌي آبادگار بيروزگار ٿي سگهن ٿا.
- درياهي بئراجن تي پاڻي گھٽجي وڌيندو
بين الصوبائي تڪرار ۽ پاڻيءَ جي ورڇ
سنڌ صوبو اڳ ۾ ئي 1991 واري پاڻي معاهدي تحت پنجاب ۽ ٻين صوبن جي پاڻيءَ جي ورڇ تي اعتراض ڪري چڪو آهي. جيڪڏهن چولستان ڪينال جي تعمير ٿي وئي ته سنڌ جي پاڻي جي حق تي وڌيڪ ڌڪ لڳندو. سنڌ جي پاڻي ماھرن جو چوڻ آهي ته پنجاب اڳ ۾ ئي غيرقانوني طور تي پاڻي استعمال ڪري رهيو آهي ۽ هي منصوبو پاڻيءَ جي ورڇ ۾ وڌيڪ ناانصافي پيدا ڪندو.
انڊس رِيور سسٽم اٿارٽي ( IRSA )جو تڪراري ڪردار
انڊس رِيور سسٽم اٿارٽي (IRSA) هڪ وفاقي ادارو آهي، جيڪو پاڪستان جي مختلف صوبن ۾ پاڻي جي ورڇ جو ذميوار آهي. هي ادارو 1991 جي پاڻي ورڇ معاهدي تي عملدرآمد ڪرائڻ جو پابند آهي پر IRSA سدائين پنجاب کي ترجيح ڏئي ٿو ۽ سنڌ کي جائز حصو نه ٿو ڏئي. سنڌ جي نمائندن جو چوڻ آهي ته IRSA جا فيصلا اڪثر سنڌ جي حق ۾ نٿا اچن ۽ پاڻي جي ورڇ ۾ سنڌ سان ناانصافي ڪئي وڃي ٿي. چولستان ڪينال جي منظوري پڻ IRSA جي تڪراري پاليسين جي عڪاسي آهي، جتي سنڌ جي اعتراضن باوجود هي منصوبو اڳتي وڌايو ويو. سنڌ جا نمائندا بار بار چئي رهيا آهن ته پنجاب کي اضافي پاڻي ڏيڻ کان اڳ سنڌ کي پاڻي جي کوٽ کي حل ڪيو وڃي.
چولستان ڪينال هڪ وڏو منصوبو آهي، جيڪو پنجاب جي زرعي ترقي لاءِ فائديمند تـ ٿي سگهي ٿو، پر سنڌ لاءِ وڏو خطرو آهي. پنجاب کي زراعت لاءِ نئين زمين ملندي، پر سنڌ ۾ پاڻي جي شديد کوٽ پيدا ٿيندي. چولستان ۾ معيشت بهتر ٿيندي، پر سنڌ جي هزارين آبادگارن لاءِ حالتون خراب ٿي وينديون. وفاقي حڪومت ۽ IRSA کي بين الصوبائي ورڇ ۾ توازن رکڻو پوندو، ته جيئن پاڻي جي کوٽ جي مسئلي کي نبيريو وڃي.
سنڌ حڪومت، پاڻي ماهرن ۽ زرعي ماهرن جي تجويز آهي ته چولستان ڪينال منصوبي کي ترڪ ڪيو وڃي ۽ سنڌ جي پاڻيءَ جي ضرورتن کي اوليت ڏني وڃي. وفاق کي گهرجي ته سنڌ ۽ پنجاب ٻنهي لاءِ برابريءَ واري پاليسي اختيار ڪري، ته جيئن پاڪستان جو استحڪام برقرار رهي ۽ مستقبل ۾ پاڻيءَ جي جنگ جو خطرو پيدا نه ٿئي.
