ڌرتيءَ تي موجود سون ۽ قيمتي معدنيات جو گهڻو حصو مٿاڇري جي هيٺان لڪل آهي، جيڪي ڌرتيءَ جي ڪور ۾ لڳ ڀڳ 3,000 ڪلوميٽر هيٺ لڪل آهن. ڏهاڪن تائين، سائنسدانن جو خيال هو ته اهي ڌاتو اتي ڦاٿل آهن جڏهن کان زمين 4.5 ارب سال اڳ ٺهي هئي. خيال اهو هو ته ڪور کي زمين جي ٻاهرين تھن کان مڪمل طور تي بند ڪيو ويو آهي. جنهن جو مطلب اهو هو ته صرف مٿاڇري جون ڌاتون ئي واحد رسائي لائق شيون هيون.
هوائي آتش فشاني پٿرن جي اتي موجود خاص قسم جي شروعاتي تجزيي مان ظاهر ٿيو آهي ته زمين جو اندروني حصو سون ۽ ٻين قيمتي ڌاتو زمين جي مٿاڇري ڏانهن اُڇلي رهيو آهي. زمين جي 99.99 سيڪڙو کان وڌيڪ قيمتي ڌاتو، جهڙوڪ سون ۽ روٿينيم، ان جي ڌاتوئي مرڪز ۾ بند ٿيل آهن، جيڪو 3,000 ڪلوميٽر ٿلهو مضبوط پٿر آهي، جيڪو انساني پهچ کان تمام گهڻو پري آهي. هڪ تازي سائنسي تحقيق مان خبر پئي آهي ته زمين جي مرڪز ۾ موجود ڳرا ڌاتو، خاص طور تي سون، آهستي آهستي زمين جي مٿاڇري ڏانهن ليڪ ٿي رهيو آهي. اها دريافت نه رڳو زمين جي اندروني بناوت بابت نوان راز کولي سگھي ٿي، پر ان سان گڏ ٻين سخت چٽاني سيارن بابت به نئين ڄاڻ مهيا ڪري ٿي. هن تازي تحقيق مطابق، زمين جي مرڪز ۾ موجود سون ۽ ٻين قيمتي ڌاتن جو مقدار ايترو ته گھڻو آهي جو اهو زمين جي سموري خشڪي کي 50 سينٽي ميٽر (20 انچ) ٿلهي سون جي تهه سان ڍڪي سگهي ٿو. جڏهن زمين ٺهي رهي هئي، ته ڳرا ڌاتو جهڙوڪ لوھ ۽ سون زمين جا پاڻيٺ اندروني تهه ۾ هيٺ لهي وڃي مرڪز ۾ گڏ ٿي ويا هئا. هن عمل کي ”لوھ جي تباهي“ (Iron Catastrophe) سڏيو ويندو آهي.
جڳ مشهور انگريزي تحقيقي رسالي نيچر ۾ ڇپيل ان نئين تحقيق ۾ ڄاڻايو ويو آهي ته زمين جي مرڪز ۾ موجود قيمتي ڌاتو جهڙوڪ روٿينيم، پلاٽينم، پيلڊيم، ۽ سون، آهستي آهستي زمين جي مٽي، ميگما، ۽ آتش فشاني تهه ذريعي مٿاڇري تي پهچي رهيا آهن. جرمني جي گوٽنگن يونيورسٽيءَ جي سائنسدان نيلس ميزلنگ ۽ سندس ساٿين هڪ نئين ٽيڪنالاجي جو استعمال ڪندي، آتش فشاني پٿرن ۾ موجود روٿينيم جي آئيسوٽوپس جو تفصيل سان مطالعو ڪيو. خاص طور تي، هو هوائي جي آتش فشاني پٿر ۾ روٿينيم-100 جي مقدار کي جانچڻ ۾ ڪامياب ٿيا، جيڪا زمين جي مرڪز مان نڪرندڙ ڌاتوءَ جو ثبوت آهي.
جيو ڪيمسٽ ميٿياس ولبولڊ مطابق، “اسان جا نتيجا ظاهر ڪن ٿا ته زمين جو مرڪز مڪمل طور تي اڪيلو ۽ بند ٿيل نه آهي، جيئن اڳ ۾ سمجهيو ويندو هو”. هن مطابق، تحقيق مان اهو پڻ ثابت ٿيو آهي ته مرڪز-مٽي جي سرحد تي موجود سُپرهيٽيڊ ميگما جو وڏو مقدار، جيڪي ڪروڙين ميٽرڪ ٽن پٿرن تي مشتمل آهن، سطح تي پهچي آتش فشانن جهڙن ٻيٽن کي جنم ڏين ٿا. زمين جي مرڪز مان مٿاڇري تائين سون پهچڻ جو عمل تمام گهڻو سست آهي. هي ڌاتو زمين جي اندروني تهن مان ميگما جي وهڪري ذريعي آهستي مٿي ايندا آهن ۽ آتش فشاني سرگرمين دوران مٿاڇري تي نڪرندا آهن. هوائي جا آتش فشاني پٿر ان ڳالهه جا ثبوت پيش ڪن ٿا ته قيمتي ڌاتو زمين جي اندروني حصن کان مٿاڇري تائين پهچي رهيا آهن.
مشهور سائنسي رسال “نيچر” ۾ ڇپيل هن تحقيق مان نه رڳو زمين جي اندروني بناوت بابت نئين ڄاڻ ملي آهي، پر ٻين سخت چٽاني سيارن بابت به تحقيق جا نوان دروازا کليا آهن. اها دريافت ظاهر ڪري ٿي ته قيمتي ڌاتو صرف خلائي ميٽرورس ذريعي زمين تي نه پهتا، پر انهن جو وڏو حصو زمين جي مرڪز مان به اچي رهيو آهي. زمين جي مرڪز ۾ موجود سون ۽ ٻين قيمتي ڌاتن جي ليڪ ٿيڻ بابت هي دريافت هڪ غير معمولي سائنسي پيش رفت آهي. هي نه رڳو زمين جي اندروني بناوت ۽ ارتقا بابت نئين ڄاڻ مهيا ڪري ٿي، پر انساني تاريخ ۾ قيمتي ڌاتن جي اصليت بابت پڻ نوان راز کوليندي آهي.
