تعليم ۾ ٻوليءَ جي رٿابندي اهڙن اهم فيصلن جو مجموعو آهي، جيڪي اسڪولن ۾ ٻوليءَ جي چونڊ، ان جي واڌ ويجهه، ۽ سيکارڻ جي طريقي تي اثرانداز ٿين ٿا. هي رٿابندي اهو طئي ڪري ٿي ته ڪهڙي ٻوليءَ ۾ پڙهائڻ گھرجي، مقامي ۽ ماڳاڻين ٻولين کي نصاب ۾ ڪيئن شامل ڪجي، ۽ اهڙيون پاليسيون ڪهڙيون هجن جيڪي سماج جي ٻوليءَ واري حقيقت سان ٺهڪندڙ هجن. هي شعبي وقت سان گڏ ڪافي ترقي ڪئي آهي، ۽ ان تي ٿيندڙ تحقيق هن جي واٽ ويهه کي مختلف مرحلن سان جوڙي بيان ڪري ٿي.
گذريل وقتن ۾ ٻوليءَ جي رٿابندي جا ٻه وڏا دور رهيا آهن. پهرين دور ۾ ٻوليءَ کي قوم جي اڏاوت ۽ واڌاري جو ذريعو سمجهيو ويو، جتي رياستي ترقي لاءِ هڪ ئي ٻوليءَ کي اختيار ڪرڻ جي پاليسيون ٺاهيون ويون. پر پوءِ ايندڙ دور ۾ تنقيدي سوچ سان ڏٺو ويو ته ٻوليءَ جي چونڊن پٺيان طاقت، مفاد ۽ اڻبرابريءَ جا اثر به شامل آهن. جوشوا فشمن ۽ چارلس فرگوسن جهڙن ماهرن اهڙا اهم تصور ڏنا جهڙوڪ ٻٻر ٻولين جي ڄاڻ، ٻولين جو بچاءُ، ۽ ٻولين جي واٽ تبديل ٿيڻ، جيڪي اڄ به گهڻي اهميت رکن ٿا.
وقت سان گڏ، ڌيان ان طرف ويو ته “معياري” ٻولين کي ترجيح ڏيڻ ۽ “غير معياري” ٻولين کي نظرانداز ڪرڻ، سماجي طور تي ڪيئن نبيرو پيدا ڪري ٿو. انگريزي ٻوليءَ جي وڌندڙ ڇانيل هجڻ ۽ واپار، تعليم، ۽ ميڊيا ۾ ان جي اثر سبب ڪيترن ئي مقامي ٻولين کي خطرو آهي. هي صورتحال سڃاڻپ، ثقافت، ۽ تعليم تائين رسائيءَ تي به اثر وجهندڙ آهي. هاڻ جي تحقيق اهڙن نون طريقن کي اختيار ڪري رهي آهي، جتي عام ماڻهن جي تجربن کي به سمجهڻ جي ڪوشش ڪئي پئي وڃي، جيئن ethnography يعني روزمره جي حالتن جي ڄاڻ مان پاليسين جي اصل اثرن جو اندازو لڳائي سگهجي.
ان ترقيءَ باوجود به ڪيتريون ڳالهيون اڃا به حل طلب آهن. هڪ وڏي ڳالهه اها آهي ته ٻوليءَ جي رٿابنديءَ کي ٻين سماجي علمن سان ڳنڍي، تعليم جو مڪمل ۽ بهتر نقشو تيار ڪيو وڃي. ان سان گڏ، جيڪي ڳالهيون تحقيق ۾ سامهون اچن ٿيون، تن کي عملي زندگيءَ ۾ آڻڻ ضروري آهي ته جيئن واقعي فائديمند نتيجا حاصل ٿي سگهن. ايندڙ دور ۾ ٻوليءَ جي رٿابنديءَ لاءِ اهم رستا هي ٿي سگهن ٿا: ٻوليءَ جي مدد سان معاشي فرقن کي گهٽائڻ، اهڙن ادارن جي ڪردار جو جائزو وٺڻ جيڪي رياست کان ٻاهر آهن پر تعليم ۽ ٻوليءَ تي اثرانداز ٿين ٿا (جهڙوڪ عالمي بينڪ)، ۽ تحقيق جي نون رواجي طريقيڪارن تي ڪم جاري رکڻ. اصل ۾، تعليم ۾ ٻوليءَ جي رٿابندي رڳو ٻوليءَ جو نه پر برابري، ثقافتي سڃاڻپ جي بچاءُ، ۽ سماجي انصاف جو سوال آهي. اهڙن سماجن ۾، جتي ڪيترين ٻولين جا ماڻهو گڏ رهن ٿا، اهڙيون ٻولي پاليسيون هجڻ گهرجن جيڪي سڀني کي پنهنجو حصو محسوس ڪرائين، پڙهيل لکيل ۽ بااختيار بڻائين.
تعليم ۾ ٻوليءَ جي رٿابندي رڳو هڪ تعليمي فيصلو نه پر هڪ سماجي، ثقافتي، ۽ معاشي معاملو آهي، جيڪو ڪيترن ئي پاسن سان جڙيل آهي. ٻولي صرف ڳالهائڻ جو وسيلو نه آهي، بلڪه اها انسان جي سڃاڻپ، تهذيب، ۽ ثقافتي ورثي جو اهم حصو آهي. جڏهن ڪنهن جي مادري ٻولي کي تعليم ۾ جاءِ نه ڏني وڃي ٿي، ته ان سان انهن جي سڃاڻپ، عزت نفس، ۽ تعليمي صلاحيت متاثر ٿئي ٿي. خاص طور تي ابتدائي تعليم ۾ ماءُ ٻولي جو استعمال ضروري آهي، ڇو ته ٻار پنهنجي اصل ٻوليءَ ۾ بهتر سمجهن ٿا، سکڻ جو عمل تيز ٿيندو آهي، ۽ سندن تخليقي صلاحيت به وڌي ٿي.
ٻوليءَ جي رٿابنديءَ ۾ صنفي فرق تي به ڌيان ڏيڻ جي ضرورت آهي. ڪي ٻوليون اهڙن سماجي نمونن سان لاڳاپيل هونديون آهن، جيڪي عورتن کي گهٽ اهميت ڏين ٿيون، ان ڪري ٻوليءَ جي پاليسين ۾ صنفي برابريءَ کي به شامل ڪرڻ لازمي آهي. ساڳئي وقت، استاد جو ان ٻوليءَ تي عبور هجڻ تمام ضروري آهي، جنهن ۾ پڙهائڻو آهي. جيڪڏهن استاد پاڻ ئي ان ٻوليءَ سان چڱي طرح واقف نه هوندو ته سکيا جو عمل متاثر ٿيندو.
ٻوليءَ جي چونڊ سان تعليمي وسيلن جي دستيابي جو مسئلو به جڙيل آهي. گهڻين مقامي ٻولين ۾ ڪتاب، مواد، ۽ تدريسي وسيلن جي کوٽ آهي، جنهن سبب انهن ٻولين ۾ تعليم ڏيڻ ڏکيو ٿي پوي ٿو. ان کانسواءِ، شهرن ۽ ڳوٺن جي ٻوليءَ جي صورتحال مختلف آهي؛ جتي شهري علائقن ۾ انگريزي يا اردو کي ترجيح ڏني وڃي ٿي، اتان ڳوٺاڻن علائقن ۾ ماڻهو پنهنجي مادري ٻوليءَ سان وڌيڪ جڙيل هوندا آهن. تعليم جي پاليسين ۾ هن فرق کي سمجهي متوازن حل تي پهچڻ ضروري آهي. ان سان گڏ، معاشري ۾ ڪجهه ٻولين کي “اعليٰ” سمجهڻ جو رجحان به ڏٺو ويو آهي، جنهن ڪري ماڻهو پنهنجين مادري ٻولين کي گهٽ سمجهڻ لڳن ٿا. تعليم کي اهڙي رويي جي تلافي ڪندي سڀني ٻولين کي برابريءَ جو درجو ڏيڻ گھرجي. ٻاهرين ادارن، جهڙوڪ پرائيويٽ اسڪولن، اين جي اوز، ۽ عالمي ادارن، جو به ٻوليءَ جي پاليسين تي وڏو اثر پوي ٿو. انهن جي پاليسين ۽ روين جو جائزو وٺي، انهن کي مقامي لساني حقن ۽ ضرورتن سان هم آهنگ بڻائڻ وقت جي اهم ضرورت آهي.
