اڪوڙه خٽڪ مدرسي جي مسجد ۾ ٿيل آپگهاتي حملو

ڪالهه جمعي يي نماز کان پوءِ اڪوڙه خٽڪ ۾ واقع مدرسه حقانيه ۾ آپگهاتي ڌماڪي سبب نائب مهتمم ۽ جمعيت علماءِ اسلام (س) جي سربراهه مولانا حامد الحق سميت ڇهه ڄڻا حياتين کان محروم ٿي ويا. ڌماڪو ان وقت ٿيو، جڏهن جمعي نماز کان پوءِ ماڻهو مولانا حامد الحق سان ملڻ لاءِ گڏ ٿي رهيا هئا. زخمين جو تعداد به 20 کان وڌيڪ رپورٽ ٿي رهيو آهي، جن ۾ ٽي پوليس اهلڪار به شامل آهن. مولانا حامد الحق کي پوليس سيڪيورٽي به حاصل هئي. 17 اهلڪار مدرسي جي سيڪيورٽي لاءِ، جڏهن ته 6 اهلڪار مولانا صاحب جي سيڪيورٽي تي مقرر هئا. افغانستان ۾ روس جي خلاف ڪاررواين جي حوالي سان مدرسه حقانيه جو ڪردار انتهائي اهم سمجهيو ويندو آهي. هن مدرسي جي اڳوڻي سربراهه مولانا سميع الحق، جنهن کي “طالبان جو ابو” چيو ويندو هو، کي نومبر 2018 ۾ اسلام آباد ۾ واقع سندن رهائشگاهه تي اڻڄاتل ماڻهن قتل ڪيو هو.

 پاڪستان ۾ آپگهاتي حملا ۽ دهشتگردي، خاص طور تي خيبر پختونخوا (KPK) ۽ ٻين قبائلي علائقن ۾، ڪيترن ئي سالن کان هڪ سنجيده مسئلو بڻيل آهي. انهن حملن هزارين بيگناهه بيگناهه حياتيون ڳڙڪايون. علائقي کي غير مستحڪم بڻايو ۽ رياست لاءِ سيڪيورٽي ۽ خودمختياري کي برقرار رکڻ ۾ اهم چئلينجن کي جنم ڏنو. پاڪستان ۾ دهشتگردي جي مسلسل موجودگي ۽ شدت کي سمجهڻ لاءِ ضروري آهي ته ان جي بنيادي سببن، ماضي ۾ رياست جي پشت پناهي واري ڪردار، ۽ اڄ جي رياستي بيوسيءَ جو جائزو ورتو وڃي. هن مضمون ۾ خيبر پختونخوا ۾ دهشتگردي، خاص طور تي آپگهاتي حملن جي واڌاري جي سببن، رياست جي مداخلت جي تاريخ، ۽ انهن مسئلن کي مؤثر طريقي سان حل ڪرڻ ۾ رياست جي ناڪاميءَ جو تجزيو ڪرڻ جي ڪوشش ڪريون ٿا.

دهشتگردي جي پکڙجڻ کي سمجهڻ لاءِ ضروري آهي ته ملڪ جي علائقائي سياست، مذهبي انتهاپسندي، ۽ بين الاقوامي لاڳاپن جي پيچيدگين کي تسليم ڪيو وڃي. 1980ع واري ڏهاڪي ۾ سوويت- افغان جنگ دوران، پاڪستان، افغان جهادين جي مدد ڪئي، جيڪي سوويت يونين خلاف وڙهي رهيا هئا. هيءَ مدد بنيادي طور تي اسٽريٽيجڪ مفادن تي ٻڌل هئي ۽ آمريڪا جي مدد سان ڪئي وئي هئي ته جيئن علائقي ۾ اشتراڪيت جي اثر کي گهٽايو وڃي. پاڪستان جو افغان مجاهدين سان اتحاد مختلف انتهاپسند گروپن ۽ عسڪري تنظيمن جي قيام جو سبب بڻيو. اهي گروپ، جيڪي فاٽا ۽ خيبر پختونخوا ۾ سرگرم هئا، نه رڳو جاگرافيائي سياسي ماحول جو نتيجو هئا پر رياستي پشت پناهي سان به انهن ترقي ڪئي. هتي جي ڳجهي اداري انهن گروپن کي پنهنجي اسٽريٽيجڪ مفادن لاءِ، خاص طور تي ڀارت ۽ افغانستان جي حوالي سان، استعمال ڪيو. وقت سان گڏ، اهي تنظيمون رياست جي قبضي کان ٻاهر نڪري ويون ۽ هڪ عالمي جهادي تحريڪ ۾ تبديل ٿي ويون، جيڪا مذهب جي پنهنجي تصور کي تشدد ۽ دهشتگردي ذريعي نافذ ڪرڻ جي ڪوشش ڪري رهي هئي.1980ع ۽ 1990ع جي ڏهاڪي ۾، پاڪستان جي حڪومت خيبر پختونخوا، فاٽا ۽ ٻين علائقن ۾ عسڪريت پسند گروپن جي واڌاري ۾ شريڪ هئي. رياست طرفان انهن گروپن جي مدد، جنهن ۾ فنڊنگ، تربيت، ۽ هٿيارن جي فراهمي شامل هئي، انتهاپسند نظرين جي واڌاري لاءِ بنياد رکيو. اهي عسڪريت پسند، جيڪي شروعاتي طور تي علائقائي مقصدن لاءِ استعمال ڪيا ويا هئا، بعد ۾ ملڪي هدفن کي نشانو بڻائڻ لڳا. انهيءَ عرصي دوران، مذهب ۽ سياست جي وچ ۾ وڌندڙ تعلقات ان مسئلي کي وڌيڪ وڌايو. پاڪستان جي غيرجمهوري حڪومتن، خاص طور تي جنرل ضياءُ الحق جي 1970ع ۽ 1980ع واري ڏهاڪي جي حڪومت، هڪ اهڙي مذهبي ايجنڊا متعارف ڪرائي، جنهن جو مقصد مذهبي گروپن سان تعلقات کي مضبوط ڪرڻ هو. هيءَ پاليسي نه رڳو انتهاپسنديءَ لاءِ سازگار ماحول پيدا ڪيو، پر عسڪري تنظيمن جي واڌاري لاءِ به هڪ مناسب ماحول فراهم ڪيو. رياست طرفان مذهب کي طاقت حاصل ڪرڻ لاءِ استعمال ڪرڻ نادانسته طور انتهاپسندي ۽ تشدد جي واڌاري لاءِ رستو هموار ڪيو.سوويت يونين جي خاتمي کان پوءِ، رياست خيبر پختونخوا ۽ فاٽا ۾ انهن گروپن جي موجودگيءَ ۽ وڌندڙ کي نظرانداز ڪيو، جيڪي هاڻ عالمي جهادي تحريڪن جهڙوڪ القاعده ۽ طالبان سان جڙيل هئا. انهن گروپن جي عروج سان، آپگهاتي حملن، ٽارگيٽ ڪلنگ، ۽ ٻين دهشتگرد ڪارروائين جي هڪ نئين لهر شروع ٿي. رياست، جيڪا اڳ ۾ انهن جي پشت پناهي ڪندي رهي، هاڻ انهن وڌندڙ مسئلن کي مؤثر طريقي سان منهن ڏيڻ لاءِ تيار نه هئي، ڇو ته اهي هاڻ ان جي سيڪيورٽي فورسز جي ڪنٽرول کان ٻاهر نڪري چڪا هئا.

آپگهاتي حملا 2000ع جي ڏهاڪي جي شروعات ۾ پاڪستان ۾ دهشتگرديءَ جي سرگرمين جي هڪ علامت بڻجي ويا، ۽ خيبر پختونخوا ان مسئلي سان متاثر ٿيندڙ اهم علائقن مان هڪ هو. تحريڪ طالبان پاڪستان (TTP)  جو عروج، جيڪو مختلف عسڪريت پسند ڌڙن جو هڪ اتحاد هو، خيبر پختونخوا ۾ آپگهاتي حملن ۾ واڌاري جو هڪ وڏو سبب بڻيو. هي گروپ، جيڪي عالمي جهادي نظرين کان متاثر هئا، آپگهاتي حملن کي شهرين کي دهشت ۾ وجهڻ ۽ رياست جي اختيار کي چئلينج ڪرڻ لاءِ استعمال ڪرڻ لڳا.

پاڪستان ۾ آپگهاتي حملن ۽ دهشتگرديءَ جي تسلسل، خاص طور تي خيبر پختونخوا ۾، هڪ پيچيده تاريخ، سياسي ۽ سماجي عنصرن جي لاڳاپن جو نتيجو آهي. رياست جي ماضيءَ ۾ عسڪريت پسند گروپن جي مدد، عسڪري ۽ سياسي ناڪامين، ۽ انتهاپسنديءَ جي بنيادي سببن کي حل ڪرڻ ۾ ناڪامي، تشدد جي واڌاري ۾ اهم ڪردار ادا ڪيو. رياست جي بيوسي، ان مسئلي کي مؤثر طريقي سان حل ڪرڻ ۾ ان جي ناڪاميءَ کي اجاگر ڪري ٿي، جيڪا ڪمزور ادارن، جاگرافيائي سياسي پيچيدگين، ۽ ڳوڙهن سماجي مسئلن سان ڀرپور هڪ پسمنظر ۾ موجود آهي. جيستائين پاڪستان انهن بنيادي مسئلن کي حل نه ٿو ڪري، ملڪ دهشتگرديءَ جي خطري، خاص طور تي آپگهاتي حملن جي هاڃيڪار اثرن کي منهن ڏيندو رهندو.