زاہد هارون اعوان اسان جو ساڍن ٽن ڏهاڪن کان دوست آهي. اهي لکڻ پڙهڻ جو خاص شوق رکي ٿو ۽ ترقي پسند سوچ رکندڙ آهي. ياد پئي ٿو ته، 1992 ۾ ساڻس پهرين ملاقات ٿي هئي. محنت ڪش، سفيد پوش خاندان جو هي چشم و چراغ آهي ۽ ان جي زندگي به جدوجهد سان ڀرپور رهي آهي.
هڪ وقت هو جڏهن هو پيپلزپارٽي جو عاشق هو. اڄڪلهه ڪيترن ئي ريٽائرڊ ۽ حاضر سروس ترقي پسندن وانگر عمران خان جي اينٽي اسٽيبلشمنٽ سياست جو “اسير” آهي. زاهد سميت انهن سڀني ترقي پسندن جو موقف آهي ته عمران خان اسٽيبلشمنٽ جي سامهون ڄمي اڏول بڻجي بيٺو آهي، هو مظلوم شخص آهي، ان جي حمايت ڪئي وڃي. مون هميشه انهن ريٽائرڊ ۽ حاضر سروس ترقي پسندن کي چيو آهي ته ظالم ۽ مظلوم بابت پنهنجي راءِ قائم ڪرڻ توهان جو ذاتي حق آهي، پر ائين ڇو ٿو لڳي ته توهان مان گهڻا انقلاب جي ڪُٽي کائيندڙ مجنون آهن. ريٽائرڊ ۽ حاضر سروس ترقي پسندن جي اڪثريت ان تي ڳالهه تي تپي باهه ٿي ويندي آهي.
زاہد هارون اعوان ۾ اها خوبي آهي ته هو ناراض نٿو ٿئي يا تپي باهه نٿو ٿئي. ڪجهه ڏينهن اڳ، ان سان هڪ ڊگھي عرصي، لڳ ڀڳ ٻن اڍائي سالن کانپوءِ روبرو ملاقات ٿي. خوش خير عافيت کانپوءِ مختلف موضوعن تي دلچسپ ڪچهري ٿي. ان بعد کانئن سندن نئين سياسي انقلابي عشق بابت پڇيم ته هن چيو، “محترمه بينظير ڀٽو هجي ها ته اسين پي پي پي جا هم خيال هجون ها. آصف علي زرداري پي پي پي تي قبضو ڪيو آهي ۽ پي پي پي هن وقت اسٽيبلشمنٽ جي سهولتڪار آهي”. مون کلندي چيو، “استاد جي، (کين شروعاتي ملاقات کان وٺي ‘استاد جي’ چئي مخاطب ٿيندو آهيان) اسٽيبلشمنٽ جي سهولتڪاري يا بروڪري، يا اسٽيبلشمنٽ جي ڪونڊين ۾ اڀرڻ ۽ اسرڻ غلط آهي، ته سڀ غلط آهي ۽ درست آهي ته سڀ درست آهي. ڪلهه توهان جو محبوب ليڊر جنرل باجوہ ۽ فيض حميد جي ڪلهن تي چڙهي اقتدار ۾ آيو ۽ جهانگير ترين جو جهاز مال غنيمت ڍوئيندو رهيو”. هن ڳالهه ڪاٽيندي چيو، “پر اڄ ته هو ثابت قدم بيٺو آهي، ٻه خط لکي چڪو آهي، ۽ ٽيون خط لکڻ جو ارادو رکي ٿو”. توهان انهيءَ ماڻهو جي ڳالهه پيا ڪريو نه، جيڪو چوندو هو ته مون کي ايجنسين بريفنگ ڏني هئي ته زرداري ۽ نواز شريف چور آهن، ايجنسين مون کي فائل ڏيکاريا ۽ مون مڃي ورتو. هاڻي پاڻ تي ڪرپشن جا ڪيس آهن ۽ ڪي ٻيا به معاملا آهن، پر ان جا حامي چون ٿا ته هو ته ساڌو آهي!
چوڻ لڳو، “توهان ته انتهائي سخت ناقد آهيو پيپلز پارٽي جي محبت ۾ عمران خان جا”.
جي، پيپلز پارٽي جي محبت جا زمزم وهندي توهان ناهن ڏٺا؟ “نه چيڙ ملنگان نون” جي عنوان سان لکيل ٽن ڪالمن جا جواب به نه ڏٺا؟ خير، ڇڏيو ان ڳالهه کي، اڄ جو موضوع اهو ناهي.
زاهد هارون اعواڻ دعويدار آهي ته اسين سندن استاد آهيون، انهيءَ ڪري اسين انهن کي “استاد جي” چئي سندن دعويٰ جي ترديد ڪندا رهون ٿا. ڪيترن ئي ڳالهين تي اختلاف ٿيندو رهي ٿو، پر سندن محبت ۽ عزت ڀريو تعلق برقرار رهڻ جا ٻه سبب آهن: هڪ اهو ته هو ڪتاب دوست آهن، پڙهندا رهن ٿا، سال ڇهين مهيني يا جڏهن به ملاقات ٿيندي آهي ته، گذريل عرصي ۾ پڙهيل ڪتابن جي موضوعن تي کلي دل سان پنهنجا ويچار ٻڌائيندا ۽ اسان جا خيال به ٻڌندا آهن. ٻيو سبب اهو ته هن منهنجي ڀائيٽين ان کي چڱيءَ ريت پڙهايو، جيترو نياڻين چاهيو، ۽ نياڻين جي تعليم جي معاملي ۾ جيڪا وسعتِ قلبي ڏيکاريائون، اهو پنهنجو مثال پاڻ آهي. نه ته ننڍن شهرن مان لڏي اچي لاهور يا ٻين وڏن شهرن ۾ رهڻ وارن گهڻن ئي ماڻهن جي اندر مان سستي قدامت پسندي نڪري نٿي. زاهد هارون اعواڻ مڪمل طور مختلف ثابت ٿيو. هن نياڻين کي رڳو تعليم نه ڏياري، پر ڪتاب دوستي ذريعي علم جي روشنيءَ سان پڻ روشناس ڪرايو. جيئن سندس ٻين پرڻجي ويل نياڻين وانگر، چوٿين نياڻي به هن وقت ايم اي نفسيات جي شاگردياڻي آهي.
ڪجهه ڏينهن اڳ ٿيل ملاقات لاءِ هن زحمت ڪري اسان جي لائبريري تائين اچڻ پسند ڪيو. خيالن جي ڏي وٺ ۾ جتي ٻيون ڳالهيون ٿيون، اتي هيءُ به انڪشاف ٿيو ته سندن نياڻيءَ جي تعليم مڪمل ٿيڻ ۽ فرض جي ادائيگي کان پوءِ هو ملڪ ڇڏڻ جو ارادو رکي ٿو. سوال ڪيم، “استاد جي، ڪٿي وڃڻ جو ارادو آهي؟” چيائون، “يورپ جي ڪنهن به ملڪ ۾”. مون کلندي چيو، “پر توهان جو سياسي محبوب ته ‘رياستِ مدينه’ ٺاهڻ جو عزم رکي ٿو، ڪٿي ويندؤ؟ ڪنهن پري ملڪ ۾ رهندؤ، ۽ جيڪڏهن ‘رياستِ مدينه’ ٺهي وئي ته فيض ۽ برڪتون ماڻجو”. چيائون، “شاهه جي، وڍ نه وجهو”. عرض ڪيم، “ناقد هجڻ جي باوجود به، اسان دعاگو رهندا آهيون ته عمران خان ‘رياستِ مدينه’ نه ٺاهي سگهي”. “ڇو؟” هنن پڇيو. عرض ڪيم، “خليفو شهيد ٿي رخصت ٿيندو آهي ته، نئون خليفو اچي ويندو آهي”. چيائون، “پر عمران جي ‘رياستِ مدينه’ ۾ ته خلافت جو نظام نه هوندو”. “ها، بلڪل، هو ذاتي طور تي صدارتي نظام کي پسند ڪري ٿو، ۽ صدرِ مملڪت لاءِ جيترا اختيار چاهي ٿو، اهي خليفي جي اختيار کان به ڪجهه وڌيڪ آهن. اهڙين حالتن ۾ رخصتي جا ٻه ئي رستا آهن، يا ته طبعي عمر پوري ٿئي يا شهادت. ڪو ٽيون رستو آهي ته ٻڌايو؟”
ٻين ڳالهين کي ڇڏي ڏيو، بس هڪ ڳالهه تي هن اسان سان مڪمل اتفاق ڪيو ته، “پابند طبقاتي جمهوريت جي گهٽين مان، پُرعزم جدوجهد سان، عوامي حاڪميت لاءِ واٽ ڪڍي سگهجي ٿي. پر جيڪڏهن پابند طبقاتي جمهوريت جي اصل مستفيد اسٽيبلشمينٽ سان وڙهجي، ته آئين کان مٿانهون اقتدار جو رستو هموار ٿيندو، جنهن جي نتيجي ۾ ايندڙ 15 کان 20 سال وڌيڪ برباد ٿيندا”.
‘استاد جي’ پنهنجي قلمي نالي سان ٽن ڏهاڪن کان مختلف اخبارن ۾ ڪالم لکي رهيو آهي. اڄڪلهه “وقت جي مظلوم” عمران خان جو حامي آهي. ٻين رٽائرڊ ۽ حاضر سروس ترقي پسندن وانگر، سندن به اهو ئي خيال آهي ته عمران خان هن ملڪ جي تقدير بدلائي سگهي ٿو. هاڻي، ان جو ڇا ڪجي ته اجتماعي تقدير بدلائڻ جي ڪنهن به نسخي ۽ دعويٰ تي ايمان آڻڻ جي اسان جي عمر گذري چڪي.
گفتگو دوران، سندن خدمت ۾ عرض ڪرڻو پيو ته، “سائين، مون کي ڊپ آهي ته ڪجهه سالن کان پوءِ، اوهين (ترقي پسند) به عمران خان کي گاريون ڏيندي چئي رهيا هوندا ته، هن به ڀُٽي وانگر ترقي پسندن کي استعمال ڪيو”. حالانڪه، نه ته ڀُٽي صاحب ترقي پسندن کي استعمال ڪيو هو، نه ئي عمران خان جو اهڙو ڪو ارادو لڳي ٿو. ها، سوشلسٽ دوست “هن ڀيري به” غلط فهمي جو شڪار آهن، جيئن اڳ هئا. ڀٽو صاحب هرگز سوشلسٽ يا ڪميونسٽ نه هو. هو “سينٽرل لبرل مزاج” رکندڙ وفاقيت پسند سياستدان هو. هن “ان وقت جي پاڪستانين” جي ڀارت سان نفرت کي پنهنجي حڪمت عملي سان ڪيش ڪرايو.
عمران خان “مذهبي سڌارن” کي ڀرپور طريقي سان استعمال ڪري ٿو، پر مذهب ۽ عبادتون، ٻنهي لاءِ سندس رويو يا ته “وات جي لذت” آهي يا “تصويري نمائش”. استاد جي چئي ٿو، ”پر اسان پيپلزپارٽي جي حمايت ڇو ۽ ڇا جي لاءِ ڪريون؟” مون کي پڇڻو پيو، “گذريل 35 سالن ۾ اسان ڪڏهن توهان کي چيو ته پيپلزپارٽي جي حمايت ڪريو؟
ٻيهر وري سندن خدمت ۾ عرض ڪرڻو پيو ته موجوده سياسي جماعتون (ياد رهي ته “مذهب ۽ عقيدي جي آڙ” ۾ سياست ڪندڙ فرقيوار جماعتن کي هيءُ طالبعلم “سياسي جماعتون نه ٿو سمجهي) ‘انڌي شخصيت پرستي’ جي اهڙي محبت ۾ گرفتار آهن جو مخالفن لاءِ “ڪا به رعايت رکڻ” غير ضروري سمجهن ٿيون.
چيائون، “اوهان پاڻ پيپلزپارٽي جي حمايت ڪريو ٿا؟” عرض ڪيم، “صرف پيپلزپارٽي جي نه، اسين ته اي اين پي ۽ قومپرستن لاءِ به نرم گوشو رکون ٿا”.
چيائون، “ڇا پيپلزپارٽي اڄ صحيح رخ تي بيٺل آهي؟” عرض ڪيم، “جيڪڏهن ترقي پسندن لاءِ صحيح رخ عمران خان آهي، ته پوءِ پيپلزپارٽي ۽ اي اين پي به، جيتوڻيڪ ڪجهه تحفظات آهن، “صحيح رخ” تي ئي بيٺل آهن. ڇو ته سياسي جماعتون ڪٽي ڪري نه ويهنديون آهن، نه ئي دروازو بند ڪري ويهي رهنديون آهن”.
هن چيو، “اسلام آباد ۾ اپوزيشن اڳواڻن جو هڪ اجلاس ٿيو آهي، ڳالهه اڳتي وڌي رهي آهي”. مون ٽهڪ ڏيندي چيو، “انهن اپوزيشن اڳواڻن مان ٻه ته اهڙا آهن، جن جي زالن ۽ ٻين گهر ڀاتين گذريل چونڊن ۾ (ن) ليگ ۽ پي ٽي آءِ کي ووٽ ڏنو. رهي ڳالهه مولانا فضل الرحمان جي، ته سندن موقف آهي ته “ڌانڌلي سڄي ملڪ ۾ ٿي آهي. هاڻ، ڇا تحريڪ انصاف خيبر پختونخوا ۾ چونڊ نتيجن بابت مولانا کي مطمئن ڪري سگهي ٿي؟
ڳالهيون ته اڃان ٻيون به گهڻيون آهن پر، ڪالم جي دامن ۾ گنجائش ختم ٿي رهي آهي، تنهن ڪري آخري ڳالهه اها آهي ته (جيڪا سندن خدمت ۾ به عرض ڪئي)، عمران خان ۽ سندس جماعت کي، موجود سياسي جماعتن سان ئي معاملا طئه ڪرڻا پوندا. اسٽيبلشمينٽ جي نمائشي ۽ فيشني مخالفت ڪرڻ، ۽ ان کي ئي خطن لکڻ يا واسطيدار نمائندن وسيلي رابطا ڪرڻ تي بس اهو ئي چئي سگهون ٿا: “هم ڀي پڙي هين راهون مين”.
