دنيا جي ٻن وڏي معاشي طاقتن آمريڪا ۽ چين جي وچ ۾ هلندڙ واپاري جنگ گذريل ڪجهه سالن کان عالمي معيشت تي وڏا اثر ڇڏيا آهن. هن جنگ نه رڳو عالمي واپاري نظام کي ڌوڏي ڇڏيو آهي، پر ڪيترن ئي ترقي پذير ملڪن کي به متاثر ڪيو آهي، جيڪي انهن ٻنهي ملڪن سان واپاري ۽ مالي لاڳاپا رکن ٿا. هاڻ سوال اهو آهي ته هي تڪرار ڪڏهن ختم ٿيندو ۽ ان جو ممڪن انجام ڇا هوندو؟ سڄي دنيا جون نگاهون هن سوال تي مرڪوز آهن.
آمريڪا ۽ چين جي وچ ۾ واپاري ڇڪتاڻ جي شروعات 2018ع ۾ ٿي، جڏهن آمريڪي صدر ڊونلڊ ٽرمپ چين تي الزام هنيو ته هو واپاري اصولن جي ڀڃڪڙي ڪري رهيو آهي، آمريڪي ڪمپنين جي علمي ملڪيت (Intellectual Property) چوري ڪري رهيو آهي، ۽ آمريڪا جي واپاري خساري ۾ اضافو ڪري رهيو آهي. ان جي رد عمل طور، آمريڪا چين مان ايندڙ اربين ڊالرن جي واپار تي محصول لاڳو ڪيا، جن جي جواب ۾ چين به آمريڪي شين تي جوابي محصول لڳايا. هاڻ، 2025 تائين پهچندي، جيتوڻيڪ ٻنهي ملڪن وچ ۾ ڪجھه شعبي ۾ معاهدا ٿيا آهن، پر ڇڪتاڻ مڪمل طور ختم نه ٿي آهي. آمريڪا چيني ٽيڪنالاجي ڪمپنين، خاص ڪري Huawei ۽ TikTok جهڙن ادارن تي پابنديون لاڳو ڪيون آهن. ٻئي طرف، چين به آمريڪي شين تي ڀاڙڻ گهٽائڻ لاءِ ملڪ اندر پيداوار کي فروغ ڏيڻ شروع ڪيو آهي.
هن جنگ عالمي سپلائي چين کي متاثر ڪيو آهي. خام مال ۽ صنعتي شين جي قيمتن ۾ ڦيرڦار آئي آهي، جنهن سان دنيا جي ڪيترين ئي ڪمپنين کي نقصان ٿيو آهي.
جڏهن محصول وڌن ٿا، ته سڌو اثر شين جي قيمتن تي پوي ٿو. آمريڪي ۽ چيني صارفين کي هاڻ مهانگي شيون وٺڻيون پئجن ٿيون، جنهن سان مهانگائي وڌي رهي آهي.
ڪيترن ملڪن آمريڪا يا چين بدران نوان واپاري ساٿي ڳولڻ شروع ڪري ڇڏيا آهن. ويٽنام، ڀارت، بنگلاديش جهڙا ملڪ هن موقعو مان فائدو وٺڻ جي ڪوشش ڪري رهيا آهن. هاڻ هي تڪرار صرف درآمدات ۽ برآمدات تائين محدود نه رهيو آهي، پر ٽيڪنالاجي جي ميدان ۾ نئين سرد جنگ جي شڪل اختيار ڪري چڪو آهي. چين پنهنجي خودمختيار ٽيڪنالاجي تي ڌيان ڏئي رهيو آهي، جڏهن ته آمريڪا چيني ايپليڪيشنن ۽ شين تي پابنديون لڳائي پنهنجو تسلط قائم رکڻ جي ڪوشش ڪري رهيو آهي.
هاڻ سوال آهي ته هي ڊگهي واپاري جنگ جو انجام ڇا ٿيندو؟ ممڪن نتيجا هِي ٿي سگهن ٿا: جيڪڏهن ٻئي ملڪ ڳالهين وسيلي ڪنهن وچئين رستي تي متفق ٿي وڃن، ته هڪ جامع واپاري معاهدو ٿي سگهي ٿو. ان لاءِ ٻنهي کي لچڪ ڏيکارڻ جي ضرورت پوندي. دنيا ٻن وڏن بلاڪن ۾ ورهائجي سگهي ٿي هڪ آمريڪي بلاڪ ۽ ٻيو چيني بلاڪ. اهڙي صورت ۾ عالمي واپار ٻن جدا جدا نظامن هيٺ هلندو، جنهن سان ننڍن ملڪن لاءِ پاليسين جوڙي مشڪل ٿيندو.
چين ۽ آمريڪا ٻئي پنهنجي ٽيڪنيڪي خودڪفالت تي زور ڏئي رهيا آهن. جيڪڏهن اهو رجحان جاري رهيو ته دنيا ۾ هڪ نئين سرد جنگ جي شروعات ٿي سگهي ٿي، جيڪا ٽيڪنالاجي ۽ سائبر اسپيس ۾ وڙهي ويندي. جيڪڏهن WTO پنهنجي غيرجانبدار حيثيت بحال ڪري ۽ اثرائتو ثالثي جو ڪردار ادا ڪري، ته واپاري جنگ ڪنهن مثبت انجام تائين پهچي سگهي ٿي. پر هن وقت تائين WTO پاڻ به ڪمزور ۽ متنازع پوزيشن ۾ آهي.
پاڪستان جهڙن ترقي پذير ملڪن لاءِ آمريڪا-چين واپاري جنگ ساڳي وقت هڪ چئلينج ۽ موقعو آهي. هڪ طرف عالمي سپلائي چين جي متاثر ٿيڻ سان نقصان ٿئي ٿو، ته ٻئي طرف نئين مارڪيٽن ۽ سيڙپڪاري جا در به کلي سگهن ٿا. پاڪستان کي گهرجي ته سفارتي حڪمت عملي سان ٻنهي ملڪن سان متوازن لاڳاپا قائم رکي ۽ پنهنجي برآمدات کي مختلف بڻائي.
واپاري جنگ جو انجام مڪمل طور ٻنهي ملڪن جي قيادت، عالمي حالتن، ۽ اقتصادي ترجيحن تي دارومدار رکي ٿو. جيڪڏهن آمريڪا ۽ چين جنگ بدران تعاون جو رستو اختيار ڪن، ته نه صرف اهي پاڻ فائدو وٺي سگهن ٿا، پر سڄي دنيا جي معيشت به مستحڪم ٿي سگهي ٿي. پر جيڪڏهن هي جنگ جاري رهي، ته عالمي معيشت وڌيڪ غير يقيني جو شڪار ٿي سگهي ٿي، جنهن جا اثر هر انسان تائين پهچندا.
